معمار ایرانی، استاد معماری و رییس سابق دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران است.
زندگی
وی فرزند محمدعلی فروغی (ذکاء الملک) ادیب و سیاست‌مدار ایرانی است. او در سال ۱۳۱۶ از مدرسه عالی هنرهای زیبای پاریس (Ecole des Beaux-Arts) با مدرک درجه یک فارغ التحصیل شد و همان سال به ایران بازگشت. وی در سال ۱۳۱۶ در زمره نخستین معماران معاصر ایرانی به استخدام دولت درآمد. او به همراه آندره گدارد، ماکسیم سیرو و رولاند دابرول از بنیان گذاران و استادان دانشکده معماری دانشگاه تهران و پس از آندره گدار، دومین رییس دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بوده‌است که پس از وی مدت ۱۵ سال ریاست دانشکده را برعهده داشت. محسن فروغی به همراه حیدر غیابی در سال ۱۳۴۲ به اتهام زد و بندهای غیرقانونی در طرح ساختمان مجلس، مدتی را در زندان گذراند. وی پس از مدتی تبرئه شد و خود عضوی از مجلس سنا گردید. در خلال سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ وی در حدود ۳ ماه و در کابینه‌های جعفر شریف امامی و غلامرضا ازهاری، سمت وزیر فرهنگ و علوم را عهده دار بود. فروغی پس از انقلاب اسلامی و در ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ دستگیر شد و مجموعه اشیا و آثار هنری شخصی وی ضبط و به موزه ایران باستان تهران منتقل شد. وی در ششم دیماه ۱۳۶۱ از زندان آزاد شد و ده ماه بعد در گذشت.
نسل اول معماران تحصيل كرده ايراني
محسن فروغی معروف ترین معمار ایرانی دوران رضاخان بود كه در برنامه های او فعالانه شركت می كرد، فروغی فرزند ذكاء الملك فروغی فارغ التحصیل مدرسه عالی هنرهای زیبای پاریس در ساخت بانكهای ملی، بیمارستانها و بناهای مسكونی بسیاری مشاركت داشته است. معمار دیگر ایرانی، وارتان آوانسیان، ارمنی، اهل تبریز فارغ التحصیل مدرسه عالی معماری پاریس كه بناهای هتل دربند، كاخ رضاشاه در سعدآباد، سینماهای متروپل، دیانا و مجتمع های آپارتمانی واقع در خیابان انقلاب به نام او ثبت شده است.
معماران دیگر ایرانی چون گابریل گوركیان كه دارای شهرت بین المللی بود و ساختمان وزارت امور خارجه و مجتمع های مسكونی كاملاً مدرن از كارهای اوست، كیقباد ظفربختیار، علی صادق، ایرج مشیری كه سردبیر و مؤسس مجله آرشیتكت بود، از دیگر معمارانی هستند كه نامشان در معماری زمان پهلوی اول ماندگار است.
برنامه مدون سازی رضاخان به طور مستقیم در سنت معماری بناهای مسكونی شخصی نیز اثر گذاشت و از طرفی معماری یك حرفه شد، حرفه ای كه تا زمان رضاشاه هویت چندان نداشت، اما به تدریج پیام خود را در معماری ساختمانها به شهروندان منتقل می كردند و پایتخت نشینان اعیان برای ساخت واحدهای مسكونی خود به دنبال معماران تحصیلكرده می گشتند.
آثار
از مهم‌ترین آثار او می‌توان به دانشکده حقوق دانشگاه تهران (با همکاری ماکسیم سیرو)، ساختمان وزارت دارایی، آرامگاه سعدی (با همکاری علی صادق)، کاخ نیاوران و همچنین شعب بانک ملی در شهرهای شیراز، اصفهان، تبریز و بازار تهران اشاره کرد. بسیاری از این آثار، از جمله ساختمان‌های دانشگاه تهران و آرامگاه سعدی امروزه جزو میراث فرهنگی کشور شناخته می‌شوند. اگر چه نگاه فروغی به معماری نگاهی مدرن بود اما وی با اصول و عناصر معماری سنتی چون ایوان و کاشیکاری و... به خوبی آشنایی داشت. این شیوه طراحی به خوبی در ساختمان بانک ملی که تضادی بین مصالح نوین و طراحی داخلی و نمای سنتی است، خود نمایی می‌کند.
او همچنین منازل و ویلاهای مسکونی متعددی را در تهران طراحی نمود که در آنها به جای شیوه مرسوم و سنتی تقسیم فضاها در پلان بر اساس میزان عمومی و خصوصی بودن آنها، شیوه مدرن طراحی فضاهای کاربردی را پیاده سازی کرد.
مسجد دانشگاه تهران
اثر جاودان محسن فروغی را به راستی می توان اثری تاثیر گذار در مسیر پست مدرن ایرانی (بوم گرا یا تاریخ گرا) دانست.
محسن فروغی حجم این مسجد را به صورت مکعبی سبک و با سقفی جدا شده از حجم اصلی ساخت، مناره ها نیز به صورت استوانه در دو سمت این حجم قرار دارند، نکته قابل توجه در این مسجد ماهیت وجودی گنبد است که این بار نه در بیرون و بالای مسجد، بلکه در داخل و در دل مسجد قرار گرفته، گنبدی که به کمک ستونهای مورب و آبی رنگ، شکل ظاهری به خود می گیرد و از نظر بصری، تداعب کننده گنبدی سبک، در عمق ساختمان می باشد.
نکته قابل ذکر در ساخت این مسجد استفاده ناهمگون مصالح، سنگ پلاکِ سفید و کاشیکاری آبی رنگ در درب ورودی می باشد، که تضاد بصری بدی را در اولین برخورد به مخاطب نمایش می دهد.
نمای ورودی اصلی مسجد، و نمایش سقف که با استفاده از Space Frame طراحی و اجرا شده است از نظر بصری سبکی را در ذهن مخاطب به همراه دارد.
آرامگاه سعدی،اثر محسن فروغی
طرح آرامگاه سعدی در شیراز به سال ۱۳۳۰ به اتمام می رسد.
محسن فروغی معمار مدرنیستی بود که به تاریخ و پیشینه ی فرهنگی ایران عشق می ورزید. او برداشت فرمال و ظاهری از تاریخ را سطحی نگری همکاران جوان خود می دانست و بر این عقیده بود که رابطه ی ساختمان ها را از نظر سبک و شکل می توان به دو دسته تقسیم کرد: رابطه ظاهری و رابطه حقیقی. برای فروغی، رابطه ظاهری به مانند ساختمان های ساخته شده در ابتدای دوره شکل گیری معماری ساسانی است که با الگوبرداری از معماری هخامنشی درصدد خلق شباهت بین معماری ساسانی و هخامنشی بودند.
طرح آرامگاه سعدی در شیراز به سال ۱۳۳۰ به اتمام می رسد. فروغی طرح آرامگاه را با همکاری علی اکبر صادق با الهام گرفتن از عناصر معماری سنتی ایران، طراحی می کند. در گزارش انجمن ملی در توصیف عمومی آرامگاه چنین آمده است:
طرح معماری این مجموعه، از یک ایوان ستون دار بلند و یک رواق کشیده تشکیل شده است که به صورت یک «L» سازماندهی شده اند.
در محل برخورد ایوان و رواق یک گنبد تعبیه شده که مقبره سعدی در آن قرار دارد و بر فراز آن گنبد، کاشی فیروزه فامی می درخشد. ایوان اصلی ستون دار که در امتداد مسیر اصلی ورودی قرار دارد، مرتفع و با سقفی صاف است، در حالی که رواق مزبور، کوتاه تر و متشکل از شماری دهانه قوسی شکل است.
همچنین آب قنات مخصوص سعدی، درون آبنمای موسوم به حوض ماهی در زیرزمین این مجموعه جریان دارد. در طرح آرامگاه سعدی، عناصر معماری ایرانی مانند ایوان و گنبد، با ظرافت تمام به زبان مدرن بیان شده اند. ترکیب ستون ها، فرم خالص گنبد با تک رنگ فیروزه یی و ترکیب آزاد فضاها از عواملی هستند که ماهیتی مدرن به این ساختمان بخشیده اند.
از سوی دیگر کاربرد کاشی و عناصری مانند گنبد و قوس، کیفیتی ایرانی به مجموعه داده است. ساختمان کاخ نیاوران نیز از جمله آثار متاخر فروغی است که در عرصه کاخ های ییلاقی شاهان قاجار برپا شده است. این کاخ که در آغاز به عنوان محلی برای پذیرایی و اقامت میهمانان عالی رتبه دربار طراحی شده بود، حین اجرا با ایجاد تغییراتی در کاربری و انتظام فضایی، به محل سکونت محمدرضاشاه و خانواده او اختصاص یافت.
کاخ، حجم مکعب شکلی به ابعاد ۵۶ در ۴۰متر و ارتفاعی حدوداً ۱۲ متر دارد. بنای آن چهار طبقه است که سه طبقه از آن روی همکف دارای کاربری های سکونتی، پذیرایی و خدماتی است و یک طبقه آن در زیر زمین با کاربری خدماتی و سرویس شامل آشپزخانه، سردخانه، انبار و تاسیسات احداث شده است. سبک معماری این بنا به ویژه در نماهای شمالی و جنوبی، به دلیل تقارن کامل در پیکره آنها اندازه بازشوها و نحوه استقرار ایوان ستون دار اصلی مانند آثار اولیه فروغی، از شیوه کلاسیک الهام گرفته شده است، اما نمای غربی و شرقی آن یادآور سبک معماری مدرن است.
برچسب‌ها: محمدعلي فروغي ذكاءالملك, حیدر غیایی, محسن فروغي, گابریل گورکیان
