خواجه جلال‌الدین تورانشاه از امرا و وزرای مشهور آل مظفر در قرن هشتم هجری قمری است.

زندگی‌نامه

برخی خواجه جلال الدین را از نوادگان شیخ محمود شبستری و برخی برادر او دانسته‌اند.او به فرمان شاه شجاع مظفری به حکومت ابرقو منسوب شد و سپس به عنوان سومین وزیر شاه شجاع، بعد از خواجه قوام الدین محمد صاحب عیار و امیر کمالدین حسین رشیدی به وزارت رسید. وی مردی عارف و درویش مسلک بوده است و گویا غزل معروف خواجه حافظ شیرازی که در مقطع آن می گوید : «من غلام نظر آصف عهدم کاورا صورت خواجگی و سیرت درویشان است» راجع به وی می باشد.

او در دوره سلطان زین‌العابدین نیز وزیر او بوده است. برخی تاریخ مرگ وی را ۷۸۱ هجری قمری نوشته‌اند که با توجه به مرگ شاه شجاع که در سال ٧٨۶ رخ داده است نمی تواند صحیح باشد. مرگ تورانشاه یک سال پس از شاه شجاع بوده است. مرگ تورانشاه در دیوان حافظ شیرازی به ابجد (میل بهشت = ۷۸۷) است.

آرامگاه تورانشاه در استان خراسان جنوبی قرار دارد.

قوام‌الدین حسن شیرازی از وزیران دانش پرور قرن هشتم هجری قمری و وزیر امیر جمال‌الدین شاه شیخ ابواسحاق اینجو بود. مؤلف کتاب شیرازنامه کتاب خود را به او تقدیم کرده‌است. وی در رسیدن امیر شیخ ابواسحاق اینجو به حکومت فارس عاملی اساسی و در حکمرانی پشت و پناه او بود. وی در سال ۷۵۴ هجری قمری یعنی در زمان محاصرهٔ شیراز به وسیلهٔ امیر مبارزالدین محمد مظفری درگذشت و شیخ ابواسحاق پشتیبان و حامی ارزنده‌ای را که در قوام مملکتش بسیار مؤثر بود از دست داد و دولتش پس از مدت کوتاهی سرنگون شد

تحسین قوام الدین حسن در دیوان حافظ

مرا عهدیست با جانان که تا جان در بدن دارم هواداران کویش را چو جان خویشتن دارم

خلوت خاطر از آن شمع چگل جویم فروغ چشم و نور دل از آن ماه ختن دارم

به کام و آرزوی دل چو دارم خلوتی حاصل چه فکر از خبث بدگویان میان انجمن دارم

مرا در خانه سروی هست کاندر سایه قدش فراغ از سرو بستانی و شمشاد چمن دارم

گرم صد لشکر از خوبان به قصد دل کمین سازند بحمد الله و المنه بتی لشکرشکن دارم

سزد کز خاتم لعلش زنم لاف سلیمانی چو اسم اعظمم باشد چه باک از اهرمن دارم

الا ای پیر فرزانه مکن عیبم ز میخانه که من در ترک پیمانه دلی پیمان شکن دارم

خدا را ای رقیب امشب زمانی دیده بر هم نه که من با لعل خاموشش نهانی صد سخن دارم

چو در گلزار اقبالش خرامانم بحمدالله نه میل لاله و نسرین نه برگ نسترن دارم

به رندی شهره شد حافظ میان همدمان لیکن چه غم دارم که در عالم قوام الدین حسن دارم

شرف الدین قمی

وجیه‌الملک شرف‌الدین ابوطاهر سعد بن علی بن عیسی قمی از وزیران دستگاه سلجوقی و دربار سلطان سنجر بود. در جوانی از قم به بغداد رفت و به‌خاطر شایستگی‌های سیاسی، جایگاه ...

اَبَرسام یا ابرسام اردشیرفَر یکی از درباریان بلندپایه اردشیر بابکان و شاپور یکم ساسانی بود. به گفتهٔ طبری ابرسام وزیر اعظم اردشیر بود و پس از تسخیر استخر به دست شاهنشاه، او برای مقابله با شاه اهواز که برای جنگ با اردشیر راهی پارس شده بود، فرستاده شد.

زندگی

تاریخی بودن ابرسام در سنگ‌نوشته شاپور یکم بر کعبه زرتشت تأیید می‌شود. نام ابرسام در سنگ‌نوشته به صورت Abursām Ardašīr-Farr آمده‌است. او در این سنگ‌نوشته در میان ۳۰ نجیب‌زاده در رتبهٔ پانزدهم قرار دارد. از چهارده نفری که پیش از او بودند، چهار نفر شاه، سه نفر شهبانو (مادربزرگ، مادر و همسر اردشیر)، دو نفر مقام عالی شاهنشاهی (بیدخش و هزاربد) و پنج نفر از اعضای برجسته خاندان‌های ممتاز (از جمله دو کارن) هستند. از این رو می‌توان گفت ابرسام در دربار اردشیر مقام عالی داشت و تا آنجا که از سنگ‌نوشته به دست می‌آید، تنها شاهان استان‌ها، بزرگان خاندان‌های ممتاز، بیدخش‌ها و هزاربدها بر او تقدم داشتند. القاب وزرگ فرمذار و ارگبد که طبری به ابرسام نسبت می‌دهد در سنگ‌نوشته وجود ندارد و باید انعکاسی از عناوین اداری باشد که بعدها ایجاد شد.طبق سنگ‌نوشته شاپور، او نمی‌تواند وزیر اعظم اردشیر باشد، چرا که بابک در زمان اردشیر و شاپور در این منصب قرار داشت. بنابراین استنباط‌های کریستنسن نیز که بر عناوین ارائه‌شده توسط طبری تکیه دارند، دیگر قابل حفظ نیستند.

موقعیت یا عنوان دقیق ابرسام نامشخص است. اردشیرفر که پس از نام او در کتیبه آمده‌است، ممکن است زادگاه یا مقر حکومت یا قدرت او باشد. این واقعیت که او در نوشته‌های متأخر ساسانی، چنان‌که در طبری منعکس شده، به عنوان وزیر اعظم اردشیر معرفی می‌شود، گواه شهرت و اهمیت اوست. او احتمالاً یکی از حامیان اولیه اردشیر و احتمالاً مشاور تأثیرگذار او بوده‌است.

نام ابرسام را طبری و دینوری نیز در رابطه با افسانه‌ای ذکر کرده‌اند که بر اساس آن اردشیر متوجه می‌شود همسرش مورود از نژاد اشکانیان بوده‌است. او از ابرسام خواست تا همسرش را اعدام کنند، اما ابرسام که متوجه شد آن زن باردار است، او را زنده نگه داشت ولی مردانگی خود را قطع کرد و در صندوقی مهر و موم‌شده نزد پادشاه گذاشت تا گواهی بر پاکدامنی او باشد. او کودک را که شاپور یکم نام گرفت، مخفیانه بزرگ کرد و در فرصتی مناسب او را به پادشاه نشان داد. کارنامه اردشیر بابکان، دینوری و نویری نیز همین داستان را نقل می‌کند، اما نقش ابرسام را موبدان موبد اجرا می‌کند. بدیهی است که هدف این داستان فراهم آوردن تبار سلطنتی برای شاپور است، اما ارتباط آن با ابرسام ممکن است نشان دهد که او منصب اتاق‌دار یا پیشکار خاندان سلطنتی یا وزیر دربار را داشته‌است.

دینوری و نویری در ادامه این داستان را بازگو می‌کنند که یکی از پیروان مسیح، انجیل و دین مسیحیت را برای ابرسام توضیح داد.ابرسام نیز مطالب را برای اردشیر بازگو کرد. دینوری حتی می‌گوید که اردشیر و وزیرش (که او را یزدان می‌نامد) مسیحیت را پذیرفتند، اما با خشم ایرانیان روبرو و وادار به ترک آن شدند.بدیهی است که هیچ اعتباری را نمی‌توان به این داستان نسبت داد.

در فارسنامه ابن بلخی نامی شبیه به تنسر به عنوان وزیر ارشد و معتمد اردشیر ذکر شده‌است.می‌توان از این موضوع که کریستنسن دربارهٔ آن بسیار بحث کرده‌است، ابرسام را با تنسر یکسان دانست، اما سنگ‌نوشته شاپور از تنسر یاد نمی‌کند و بنابراین این حدس دیگر معتبر نیست.