صنیع‌الدوله شناسنامه نام کامل مرتضی‌قلی خان زادروز ۱۲۷۳ ه‍. ق. زادگاه تهران، تاریخ مرگ ۱۳۲۹ ه‍. ق. ۱۲۹۰ خورشیدی محل مرگ تهران، همسر(ان) احترام‏‌السلطنه فرزندان عزت‏‌الله, امان‏‌الله, علی‏قلی, احترام‏‌السلطنه, عفت‏‌السلطنه, عزیزالملوک اطلاعات سیاسی سمت اولین رئیس مجلس شورای ملی از ۱۷ شعبان ۱۳۲۴ تا رجب ۱۳۲۵ سمت‌های پیشین وزیر مالیه در کابینهٔ اول حسن مستوفی

مرتضی‌قلی‌خان صنیع‌الدوله (۱۲۷۳ ه‍. ق. در تهران - ۱۳۲۹ ه‍. ش./۱۲۹۰ ه‍. خ. در تهران)، از رجال اواخر قاجاریه و اولین رئیس مجلس شورای ملی.

زندگینامه

مرتضی‌قلی‌خان صنیع‌الدوله، فرزند علیقلی‏‌خان مخبرالدوله، و نوادهٔ رضاقلی‌خان هدایت، مرتضي قلي خان صنيع الدوله در شب يكشنبه ۹ صفر ۱۲۷۳ ه.ق/۱۲۳۵ ه.ش در كو چال ميدان در تهران به دنيا آمد. وي پس از اتمام تحصيلات درايران، به آلمان رفت و پس از اتمام تحصيلات خود در رشته معدن شناسي در آلمان به ايران آمد و پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۲۱ ه‍. ق. به ریاست ادارهٔ پست و گمرک منصوب شد. در همان سال یکی از اولین کارخانه‏‌های نخ‏‌ریسی را در تهران به راه انداخت، ولی به علت رقابت خارجی کارخانهٔ مزبور به‌زودی از ادامهٔ فعالیت باز ماند.همچنين او از پيشگامان احداث خط آهن در ايران بود كه در اين زمينه از حمايت و همفكري و كمك آلمانها بهره فراواني برد .  در ۱۷ شعبان ۱۳۲۴ ه‍. ق. پس از افتتاح اولین دورهٔ مجلس شورای ملی، صنیع‏‌الدوله به ریاست آن انتخاب شد و در رجب ۱۳۲۵ از آن مقام استعفا داد. از آن پس با سمت وزیر مالیه در دو کابینه مشیرالسلطنه، وزیر علوم و سرپرست وزارت فواید عامه در کابینه ناصرالملک و نظام السلطنه شرکت داشت. پس از دورهٔ استبداد صغیر و فتح تهران به‌دست مجاهدان در کابینهٔ اول محمدولی سپهدار تنکابنی به وزارت معارف و اوقاف منصوب شد. در کابینهٔ دوم حسن مستوفی‏‌الممالک مقام وزارت مالیه را داشت. در همین دوره به دست یک تن گرجی تبعهٔ روسیه و دو همدست او به قتل رسید.

صنیع الدوله در سند تاریخی که اردشیر جی در توجیه و تمجید رضاخان و کسانی که به او کمک کردند تا رژیم پهلوی را سرکار آورند، به عنوان خادم ایران و فدایی وطن پرست معرفی می شود و بدین گونه از ارتباط او با دستگاه جاسوسی انگلستان اینتلیجنت سرویس پرده بر می دارد.

او داماد مظفرالدين شاه هم بود .

حسین‏قلی‏خان مخبرالدوله (۱۲۶۴-۱۳۳۵ هجری قمری) از رجال قاجار.

در سال ۱۲۶۴ قمری در تهران متولد شد. پدرش علی‌قلی مخبرالدوله و پدبزرگش رضاقلی هدایت از رجال نامدار قاجار بودند. تحصیلات خود را زیر نظر معلمین خصوصی و با نظارت پدر آغاز کرد و با زبان‏های عربی و فرانسه آشنایی کامل یافت. در ۱۲۸۴ وارد وزارت پست و تلگراف شد. در ۱۳۰۱ از طرف ناصرالدین شاه لقب مخبرالملک گرفت. پس از تاج‏گذاری مظفرالدین شاه، وزیر پست و تلگراف شد. پس از درگذشت پدرش در سال ۱۳۱۵ لقب مخبرالدوله گرفت. او از مخالفان صدور فرمان مشروطیت و از طرفداران محمدعلی شاه قاجار بود. پس از آن‏که محمدعلی شاه به باغشاه رفت و مجلس شورای ملی را به توپ بست، حسین‏قلی‏خان برای جلوگیری از ارتباط مشروطه‏خواهان با یکدیگر، تمام سیم‏های تلگراف تهران را قطع کرد. او در سال ۱۳۳۵ در ۷۱ سالگی در تهران درگذشت.

او باغ بزرگی در محلهٔ بهار ساخت که اکنون محل بیمارستان ارتش است.

فرزندان

1. غلامرضا‏خان مخبرالدوله (۱۲۵۰-۱۳۲۹ خورشیدی)، فرماندار بوشهر و همدان
2. مصطفی‏قلی‏خان فهیم‏الدوله (۱۲۵۷-۱۳۲۸) نمایندهٔ تهران در دورهٔ نخست مجلس شورای ملی، وزیرمختار ایران در سوئیس
3. حسن‏علی‏خان نصرالملک (۱۲۶۰-۱۳۳۵ خورشیدی)، نمایندهٔ اعیان تهران در دورهٔ نخست مجلس شورای ملی، وزیر پست و تلگراف در کابینهٔ مشیرالدوله، سفیر ایران در واتیکان، سناتور نخستین دورهٔ مجلس سنا
4. زیورالملوک هدایت، مادر صادق هدایت

علی‌قلی مخبرالدوله (۱۲۴۵ - ۱۳۱۵ ه. ق.) از رجال قاجاریه.

علیقلی‏خان مخبرالدوله پسر بزرگ رضاقلی‏خان ملقب به امیرالشعرا و متخلص به هدایت و معروف به لله‏باشی در سال ۱۲۴۵ قمری در شیراز متولد و در سال ۱۲۵۶ ق. در سن یازده‏سالگی به همراه پدر خود از شیراز به تهران آمد و در سال ۱۲۶۴ ق. در زمان سلطنت محمدشاه و صدارت حاج میرزا آقاسی در سن ۲۰ سالگی حاكم فیروزكوه شد و پس از فوت شاه در آنجا نمانده به تهران آمد. در سال ۱۲۶۷ ق. كه شادروان میرزا تقی خان امیركبیر رضا قلی خان را مأمور به سفارت خوارزم نمود علیقلی‏خان هم به همراه پدر خود رهسپار خیوه شد و در تاریخ ۱۸محرم ۱۲۶۸ ق. به اتفاق پدر خود از آنجا بازگشت و به تهران وارد شد. پس از افتتاح دارالفنون در سال ۱۲۶۸ ق. كه رضاقلی خان به نظامت دارالفنون برگزیده شد علیقلی‏خان هم ...

رضاقلى خان طبرستانى ملقب به لَلَه باشى در تهران متولد شد و در شيراز به تحصيل دانش پرداخت. در زمان آقامحمد خان خزانه‌دار بود و در دوران فتحعلی شاه نیز این شغل را ادامه داد. در موقع سفر فتحعليشاه به اصفهان مورد توجه شاه قرارگرفت وبه لقب اميرالشعرائى مفتخر گرديد. چون فتحعليشاه درگذشت به دربار محمد شاه وسپس به دربار ناصر الدين  شاه راه يافت واز طرف ناصرالدين شاه به رياست مدرسه دارالفنون رسيد.  رضا قلى خان، فرزند محمد هادى ولادتش در شب پانزدهم محرم الحرام درسنه 1215 ق. در تهران واقع گرديد والدش از اعيان قريه چارده مضافات دامغان  بوده  واز اوان شباب ملازمت پيشه نموده .در سال ۱۲۶۷ قمری پس از پایان جنگ با ترکمانان ناحیهٔ سرخس، به دستور امیرکبیر به‌عنوان سفیر به خوارزم رفت. هدف مأموریت او که یک سال به طول انجامید، آگاهی‌یابی از اوضاع ماوراءالنهر از نظر سوق‌الجیشی، آزادی اسرای مسلمان و ممانعت از خرید و فروش آنان بود.

رضاقلى خان بنابه اظهار خود از دوران صغرطبعش به معلومات ومنظومات راغب بوده ودر دبستان به سخن منظوم زبان  گشوده است. آثار وتأليفات او كه خود در سن 45 سالگى آنها را در خاتمه رياض العارفين نام برده است، عبارتند از:   

1 ـ مثنوى هدايت نامه در بحر رمل

 2 ـ مثنوى گلستان ارم   

 3 ـ مثنوى ديگر موسوم به انيس العاشقين

 4 ـ مثنوى موسوم به بحر الحقايق

 5 ـ كتاب مظاهر الانوار

 6 ـ مثنوى انوار الولاية

 7 ـ مثنوى خرم بهشت

 8 ـ فهرست التواريخ

 9 ـ منهج الهداية

10 ـ مفتاح الكنوز

11 ـ تذكره رياض العارفين

12 ـ مدارج البلاغة

13 ـ مجمع الفصحا در تذكره شعرا شامل دو مجلد بزرگ

14 ـ لطايف المعارف

15 ـ رساله جامع الاسرار

16 تا 18 ـ سه جلد در تكميل تاريخ روضة الصفاى ميرخواند

19 ـ ديوان غزليات شامل بيش از 8 هزار بيت

20ـ ديوان قصايد شامل بيش از 10 هزار بيت . (خاتمه رياض العارفين، چاپ سنگى : 352 به بعد)

آنچه رضاقلى خان هدايت به روضة الصفا افزوده شامل تاريخ دوره صفويه ، افشاريه، زنديه و قاجاريه است.  از تأليفات ديگراو، فرهنگ معروف انجمن آراى ناصرى وكتابى به نام نژادنامه است و فرهنگ مزبور آخرين اثر اوست. رضاقلى خان علاوه برتحقيقات و تأليفات متعدد خدمت ديگرى به فرهنگ ايران كرده وآن تأسيس يك چاپخانه است كه بسيارى از كتب ادبى درعصر قاجاريه درآن چاپخانه طبع شده است.