عبدالحسین میرزا از مترجمین پرکار اما کمتر شناخته شده اواخر دوره قاجار بود.
عبدالحسین میرزا از شاهزادگان قاجار، پسر تهماسب میرزا مؤیدالدوله و نوه محمدعلی میرزا دولتشاه بود. وی از مشاهیر و بزرگان خاندان دولتشاهی بوده است . او به زبان عربی تسلط کامل داشت و تقریباً تمامی ترجمه‌های او از این زبان هستند. او تعداد زیادی از کتابهای جرجی زیدان را به فارسی برگرداند. اعتمادالسلطنه در کتاب المآثر و الآثار در معرفی عبدالحسین میرزا به شرح بسیار مختصری بسنده کرده و او را چنین معرفی کرده‌است: «بن المرحوم مؤیدالدوله، در جمیع معارف و کمالات وارث پدر بزرگوار است.»
ترجمه‌ها
- ابومسلم خراسانی و گلنار خاتون. جرجی زیدان، ۲ جلد، تهران، ۱۳۳۳–۳۴ قمری (ترجمه با مشارکت حبیب‌الله آموزگار).
- پلیس لندن. اثر آرتور کانن دویل. تهران، ۱۳۲۲ قمری.
- تاریخ تمدن اسلامی. جرجی زیدان، ۲ جلد، تهران، جلد اول ۱۳۲۹ قمری و جلد دوم ۱۳۰۲ شمسی.
- تاریخ سلمی. جرجی زیدان، تهران، ۱۳۲۱ قمری.
- تمثیل تآتر. الکساندر دوما. تهران، ۱۳۲۳ قمری.
- خانم شامی. جرجی زیدان، تهران، ۱۳۳۰ و ۱۳۴۴ قمری.
- دوشیزه دلیر. از نویسنده‌ای ناملعوم، ۲ جلد، تهران.
- روضه‌النضیره فی‌الایام بمبای‌الاخیره. الکساندر دوما، تهران، ۱۳۲۲ قمری.
- سرگذشت ارمانوس مصری، تاریخ فتح مصر به دست اسلام، تاریخ فتوحی، هرمس مصری. جرجی زیدان، تهران، ۱۳۲۳ قمری.
- طبایع‌الاستبداد و مصارع‌الاستبعاد. عبدالرحمن کواکبی، تهران، ۱۳۲۵ قمری.
- عروس کربلا. جرجی زیدان، تهران، جلد اول بدون تاریخ، جلد دوم ۱۳۲۹ خورشیدی.
- مارگریت. الکساندر دوما، تهران، ۱۳۲۲ قمری.
- محمد بن ابی‌بکر و اسماء. جرجی زیدان، تهران، بدون تاریخ.
- مکائد الرجال و مادموازل وسمیه فرانسوی. الکساندر دوما، تهران، ۱۳۲۳ قمری.
- ومبی آتش‌فشان. ادوارد بولور لیتن، تهران، بدون تاریخ.
- هفدهم رمضان قطامه و ابن ملجم. جرجی زیدان، تهران، ۱۳۲۲ قمری.
«طبایع الاستبداد ومصارع الاستعباد» یکی از ترجمه های او می باشد درباره تصحیح ترجمه ایشان و احیای مجدد کتاب می خوانیم :
کتاب
طبایع الاستبداد یا سرشتهای خودکامگی پیش گفتار انگیزه احیای این کتاب
نقد و تصحیح: محمدجواد صاحبی
انگیزه احیای این کتاب
بی تردید اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، دست آورد جهاد علمی وعملی اندیشوران مسلمان در طول دو قرن اخیر است، این میراث گرانسنگ که بخش عظیمی از آن هنوز هم بگونه آثاری مخطوط درکنج کتابخانه ها دور از دسترس پژوهشگران قرار دارد، پشتوانه ای وزین و متین برای عصرها و نسلهای پسین می باشد.
[67]
به همین جهت در سالهای نخست پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ضرورت احیای آثار یادشده، مورد اتفاق تنی چند از دوستان فرهیخته قرار گرفت و درپی آن، تصحیح ترجمه کتاب «طبایع الاستبداد ومصارع الاستعباد» که مهمترین اثر مستقل در این زمینه است به عنوان گام نخست به اینجانب پیشنهاد گردید.
لازم به یادآوری است که کتاب طبایع الاستبداد، اندکی پس ازمرگ مؤلف، توسط عبدالحسین میرزای قاجار به فارسی ترجمه و درسال 1325 ه . ق در تهران منتشر گردیده بود. پس از دسترسی بر نسخه کاملی از ترجمه یادشده در بخش کتابهای نادر کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران تحت شماره 6684 ؛ حقیر بی درنگ در صدد تصحیح وانتشارش برآمد. گرچه ترجمه مزبور کمی دشوار و دیریاب بود، اما باتوجه به قدمت و فخامت آن، احیا و انتشارش کاری بایسته به نظر آمد. البته دقت و صحت ترجمه را بسیاری از آگاهان ستوده اند، زیرا که مترجم آن عبدالحسین میرزا، پسر طهماسب میرزا مؤید الدوله پسرمحمدعلی میرزای دولتشاه است که از تحصیل کرده های جدید و درنویسندگی بسیار زبردست، و در ترجمه متبحر بوده؛ آنگونه که آثارگوناگونی از زبان فرانسوی و عربی به فارسی برگردانده و درسالخوردگی در کالج آمریکایی تهران زبان فارسی و عربی تدریس می کرده است.
ولی این ترجمه نیکو که به خط خوش خطاط مشهور، مرتضی حسینی برغانی کتابت شده، علی رغم زیبایی، عاری از پاره ای
[68]
اشکالات نبود؛ از انشای پر تکلف عصر مترجم که بگذریم، سهویات خطاط، اغلاط املایی، رسم الخط قدیمی، وجود جملات مبهم و مخل معنا، فقدان علائم سجاوندی، اثر مزبور را از نظرها انداخته بود.
مهمتر از اینها، زمان و مکان تالیف و مشرب فکری مؤلف، درپاره ای از موارد شرح و نقدی مختصر را اقتضا می نمود.
از اینرو حقیر کوشید تا با بضاعت مزجاة این کتاب ارجمند رابدانگونه که روا می داند بیاراید و در دسترس اندیشوران محترم قراردهد تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.
خدای را سپاس می گویم که یکبار دیگر توفیق عطا کرد تا با دقت و تامل بر کتاب پر ارج «طبایع الاستبداد» نظر افکنم و با زدودن خطاهای چاپهای پیشین و افزودن مطالب نوین در پیش گفتار وپانوشتها، این اثر را بگونه ای بدیع، دراختیار خوانندگان محترم قراردهم.
در اینجا شایسته می دانم که از مدیر محترم انتشارات دفترتبلیغات اسلامی جناب حجة الاسلام سید محمدکاظم شمس که زمینه این توفیق را فراهم کردند صمیمانه تشکر نمایم.
محمدجواد صاحبی
برچسب‌ها: عبدالحسین میرزا, شازده های قجری, خاندان دولتشاهی, محمدعلی میرزا دولتشاه
