حسینعلی میرزا اعتضادالسلطنه (۱۲۷۰ خورشیدی-۱۳۳۲ خورشیدی) فرزند ارشد محمدعلی شاه قاجار بود که در تبریز متولد شد.

تحصیلات خود را در اندرون و مکتب‌خانه سلطنتی تبریز انجام داد. بعد از آنکه پدرش به ولایتعهدی مظفرالدین شاه رسید و او نیز به لقب «اعتضادالسلطنه» که پیش‌تر، از آن محمدعلی میرزا بود، ملقب شد. در جوانی مردی فاضل و جامع بود. بعد از خلع پدرش از سلطنت چند سالی او را در روسیه، عثمانی و اروپا همراهی کرد؛ سپس به تهران آمد و حاکم چند شهرستان شد. پس از آن برای مدتی حاکم اصفهان شد. یک بار هم در سال ۱۳۰۱ در غیاب برادرش احمد شاه و محمد حسن میرزا ولیعهد، نایب‌السلطنه گردید. در سال ۱۳۰۴ پس از خلع قاجاریه، دولت مزاحم وی نشد و او در تهران باقی ماند و اوقات خود را به مطالعه و شکار می‌گذرانید.

مادرش ربابه خانم ملیح‌السلطنه دختر میرزا یوسف خان بیان‌الممالک بود و چون از قاجاریه نبود، حسینعلی میرزا به ولیعهدی انتخاب نشد. در جوانی با قمرالدوله دختر ابوالفتح‌میرزا سالارالدوله ازدواج کرد ولی پس از چندی از هم جدا شدند که حاصل این ازدواج دو پسر بود. از همسر دیگر خود نیز چند فرزند پیدا کرد. در ۱۳۳۲ در تهران درگذشت و در کنار قبر ناصرالدین‌شاه دفن گردید.

شاهزاده مسعود میرزا ظل السلطان از سال 1253 تا 1287 خورشیدی به مدت 34 سال حاکم اصفهان بود. یکی از افرادی که پس از او در زمان قاجار حاکم اصفهان شد، شاهزاده حسینعلی میرزا بود.

انتخاب شاهزاده محروم از تاج به نیابت سلطنت

وجود شاهزادگان بسیار در خاندان قاجار کار را برای انتخاب جانشین پادشاه خاصه پس از محمد شاه تا حدی سخت کرده بود. برهمین اساس بزرگان طایفه قاجار تصمیم گرفتند که تنها شاهزادگانی حق رسیدن به تاج و تخت را داشته باشند که از هردو طرف قاجار زاده باشند. همین امر باعث شد که در دو مورد فردی به عنوان ولیعهد انتخاب شود که فرزند بزرگ ذکور پادشاه نبود. نخستین این موارد انتخاب مظفرالدین میرزا به جای مسعود میرزا ظل السلطان به عنوان جانشین ناصرالدین شاه و مورد دوم انتخاب احمد میرزا به جای حسینعلی میرزا اعتضادالسلطنه به عنوان ولیعهد و جانشین محمدعلی شاه بود. البته اعتضادالسلطنه به طور غیر رسمی مدتی کوتاه این جایگاه را کسب کرد.او در چنین روزی از سال ۱۳۰۰خورشیدی از طرف برادر تاجدار خود احمد شاه به دلیل حضورنداشتن محمدحسن میرزا ولیعهد در کشور به عنوان نایب السلطنه برگزیده شد تا آخرین شاه ایران بتواند با خیال راحت دومین سفر خود به اروپا را آغاز کند.