|
||||||||||||||||||||||
تیمسار ارتشبد حسین فردوست (۱۲۹۶ - ۱۳۶۶) همدرس و رئیس دفتر ویژهٔ اطلاعات محمدرضا شاه پهلوی؛ یکی از برجسته‌ترین و موثرترین چهره‌های سیاسی ـ اطلاعاتی دوران حکومت پهلوی است.
زندگی
حسین فردوست از دوران کودکی به عنوان دانش آموز دبستان نظام وارد کلاس مخصوصی شد که رضا شاه برای ولیعهدش محمدرضا پهلوی ترتیب داده بود. رضا شاه که تمایل داشت درکنار فرزندش دوست و همبازی درسخوانی باشد، فردوست را مورد توجه خاص قرارداد و او به دربار راه یافت. بدینسان فردوست از کودکی نزدیکترین دوست محمدرضا شاه و محرم اسرار او شد. با عزیمت محمدرضا شاه به سوییس برای تحصیل در کالج له روزه فردوست تنها همکلاسی بود که با او به طور رسمی اعزام شد و طی این سال‌ها همچنان صمیمی‌ترین یار محمدرضا شاه بود. طی این سال‌ها این رابطه متقابل تعمیق یافت و چنان پیوندی پدید شد که گویی فردوست جزء مکملی از شخصیت و زندگی محمدرضا شاه است. با آغاز پادشاهی محمد رضا شاه فردوست همچنان در کنار او بود و این رابطه چنان بود که شاه در کتاب ماموریت برای وطنم تنها کسی را که دوست خود معرفی کرد فردوست بود: «در آن موقع دوست صمیمی من پسری بود به نام حسین فردوست که پدرش ستوان ارتش بود. حسین در دوران تحصیل در سوییس با من همدرس بود و بعد هم با درجه سرهنگی سمت استادی دانشکده افسری را عهده داری میکند و فعلاً در گارد شاهنشاهی مشغول انجام وظیفه‌است». فردوست درسال ۱۳۳۸ خورشیدی رییس دفتر اطلاعات ویژه شاه بود که فعالیت‌های مقام‌های مملکتی بخصوص دربار را به شاه گزارش میداد. در سال‌های ۱۳۴۰- ۱۳۵۲ قائم مقام ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) و در سال‌های ۱۳۵۰- ۱۳۵۷ رئیس سازمان بازرسی کل کشور بود.
فردوست و انقلاب ۱۳۵۷
رفتار و مواضع ارتشبد فردوست در زمان حوادث سال‌های ۱۳۵۶-۱۳۵۷، که منجر به پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ شد، شایعاتی را درباره وی بر سر زبان‌ها انداخت. فردوست در خاطراتش عملکرد خود علیه حکومت پهلوی در زمان اوجگیری انقلاب را تأیید میکند. از جمله، فردوست در صدور اعلامیه بی طرفی ارتش در صبح ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، که منجر به پیروزی نهایی انقلاب شد، نقش تعیین کننده داشت (مراجعه به ویکی‌گفتاورد). در وفاداری او به خاندان پهلوی و همچنین نخست وزیر وقت (بختیار) ابهام هایی وجود دارد. کتاب خاطرات فردوست با نام «ظهور و سقوط سلطنت پهلوی» در دو جلد منتشر شده است. در جلد دوم کتاب، تصاویری از رجال پهلوی مشاهده می‌شود.
مرگ
فردوست پس از انقلاب به صورت پنهان در ایران زندگی می کرد و سرانجام در آبان ۱۳۶۲ در خانه پدری‌اش توسط نیروهای اطلاعاتی دستگیر شد و سرانجام در اردیبهشت ۱۳۶۶ درحالی که ۴ سال در بازداشت به سر می‌برد و به نگارش کتاب خاطرات خود می پرداخت بر اثر سکته قلبی درگذشت و در بهشت زهرا (قطعه ۱۰۸، ردیف ۵۵، شماره ۲۵) به خاک سپرده شد.
موسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي فردوست را اینگونه معرفی میکند :
 |
ارتشبد حسين فردوست از چهره‌هاي برجسته عصر پهلوي است. او در 1296 متولد شد. از دوران كودكي به عنوان دانش‌آموز دبستان نظام وارد كلاس مخصوصي شد كه رضاشاه براي وليعهد خود محمدرضا پهلوي ترتيب داده بود. لذا فردوست، دوست صميمي و نزديكترين محرم اسرار وي گرديد. با عزيمت محمدرضا به سوئيس، فردوست جزء دوستان صميمي و مشاوران شاه گرديد، بدان حد كه شاه دركتاب «مأموريت براي وطنم» تنها كسي را كه به عنوان دوست خود معرفي كرد، فردوست بود:
«در آن موقع دوست صميمي من پسري بود به نام حسين فردوست كه پدرش ستوان ارتش بود. حسين در دوران تحصيل در سوئيس هم با من همدرس بود و بعد هم با درجة سرهنگي سمت استادي دانشكده افسري را عهده‌داري مي‌كرد و فعلاً در گارد شاهنشاهي مشغول به انجام وظيفه است».1
در دوران سلطنت محمدرضا پهلوي، فردوست نه فقط صميمي‌ترين دوست او بود؛ تا بدان حد كه تنها فردي بود كه با «شاه» و «ملكه» بر سر يك ميز غذا مي‌خورد، بلكه محرم اسرار محمدرضا و رابط او در مخفيانه‌ترين ارتباط‌ها بود.
«آژانس مركزي اطلاعات» امريكا (سيا) در كتاب محرمانه «نخبگان و توزيع قدرت در ايران» (فوريه 1976) نام فردوست را در رأس «محفل خصوصي شاه» ذكر مي‌كند و در رابطه با او چنين مي‌نويسد:
«... رابطه شاه با مقامات نظامي و امنيتي از طريق يكي از دوستان ديرين به نام سرلشكر فردوست برقرار مي‌گردد. او يكي از كساني است كه براي تحصيل همراه محمدرضا شاه در مدرسه مقدماتي مخصوص انتخاب شده بود. حسين فردوست همراه شاه به مدرسه لُه روزه در سوئيس و مدرسه نظام رفت، بجز يك دوران كوتاه، وي هميشه عهده‌دار موقعيت‌‌هاي مهم بوده و با وجود اينكه ارتقاء درجات نظامي وي مسير عادي داشتند ولي از نفوذ و اقتدار بسياري برخوردار بوده است. محمدرضا احتمالاً از او از سالهاي 1941 به اين سو به عنوان رابط خود با سفارت آلمان استفاده مي‌كرده است. فردوست از مدتها قبل رئيس دفتر اطلاعات ويژة شاه بوده و همزمان معاونت ساواك را نيز بر عهده داشته و در حال حاضر رئيس دفتر بازرسي شاه است و به عنوان ناظر بر عمليات دولت عمل مي‌كند. او دراجراي وظايف خود بسيار آرام و دقيق است. فردوست بسيار ثروتمند بوده و به صداقت و امانت مشهور است...»
و در گزارش «خيلي محرمانه» ديگر چنين آمده است:
«ژنرال حسين فردوست ... به عنوان رئيس دفتر اطلاعات ويژة دربار و رئيس بازرسي شاهنشاهي، امروز كار «چشم‌ها و گوش‌هاي شاه» را انجام مي‌دهد... گزارشات بيوگرافيك سفارت، وي را فردي «مؤثر و لايق، و كاملاً وفادار و مورد اعتماد شاه و مردي مصمم و داراي طرز فكري سازمان يافته» توصيف مي‌نمايد. 3
فردوست از سال 1338 سرپرست دفتر اطلاعات ويژه شاه بوده و در مورد فعاليت مقامات عالي‌رتبه مملكت از جمله اعضاء خاندان سلطنتي به شاه گزارش مي‌داد. او بر تهيه گزارشات روزانه به شاه در مورد رويدادهاي مهم، برداشت از منابع كابينه و دفاتر دولت در داخل و خارج نظارت داشت و از سال 1341 تا 1352 به عنوان قائم‌مقام ساواك و از 20 فروردين 1352 به عنوان رئيس دفتر ويژه شاه عمل مي‌كرد. در سال 1354 فردوست به رياست سازمان بازرسي شاهنشاهي منصوب شد كه بر مخارج دولتي نظارت كرده و فساد را زير نظر مي‌گرفت. بعدها نيز به عضويت شوراي عالي مبارزه با فساد درآمد. نفوذ او درساواك و مسئوليتش در اداره اطلاعاتي ويژه شاه سبب شد كه وي رابط شخصي شاه با سيستم اطلاعاتي كشور حتي آژانس مركزي اطلاعات امريكا (سيا) شود. بعضي از نويسندگان، وي را «مغز» و «حافظة» شاه دانسته و تصميمات محمدرضا را عصارة مشورت با فردوست دانسته‌اند. پس از سقوط شاه، فردوست دستگير شد و به دنبال يك بازجويي مفصل، بيش از 1500 صفحه خاطرات نگاشت و پرده از اسرار حكومت شاه و ارتباط‌هاي آن با انگليس و امريكا برداشت. اين خاطرات در بين سالهاي 1363 تا 1366 نوشته شده كه بخش قابل توجهي از آن تحت عنوان «ظهور و سقوط سلطنت پهلوي» در دو جلد منتشر شده و امروزه جزء منابع تاريخ عصر پهلوي است.
فردوست در 28 ارديبهشت 1366 بر اثر سكته درگذشت.
برچسب‌ها: تیمسار ارتشبد حسین فردوست, نظامیان ایرانی, محمدرضا پهلوی, شاپور بختیار
