|
| ||||||||||||||||||
جلیل شهناز (زادهٔ ۱۳۰۰ در اصفهان – درگذشتهٔ ۲۷ خرداد ۱۳۹۲ در تهران)، یکی از سرشناس‌ترین نوازندگان تار و سه تار سدهٔ اخیر در ایران بود
زندگینامه
جلیل شهناز، در سال ۱۳۰۰ در اصفهان به دنیا آمد. تقریباً همه اعضای خانواده وی با موسیقی آشنایی داشتند و در رشته‌های مختلف هنر از جمله تار، سه‌تار، سنتور و کمانچه به مقام استادی رسیدند. پدرش «شعبان خان» علاقه وافری به موسیقی اصیل ایرانی داشت و علاوه بر تار که ساز اختصاصی او بود، سه‌تار و سنتور هم می‌نواخت. عموی او غلامرضا سارنج هم از نوازندگان کمانچه بود.
جلیل شهناز، از کودکی به موسیقی علاقه‌مند شد و نواختن تار را در نزد عبدالحسین شهنازی و برادر بزرگ خود حسین شهناز که به خوبی ساز می‌نواخت، آغاز کرد. پشتکار زیاد و استعداد شگرف جلیل به حدی بود که در سنین جوانی از نوازندگان خوب اصفهان شد.
در کتاب «موسیقی‌دانان ایرانی» نوشته پژمان اکبرزاده آمده است: «شهناز نوازندگی در رادیو اصفهان را از سال ١٣٢٨ آغاز کرد و در سال ١٣٣٦ به دعوت سازمان رادیو به تهران آمد و در برنامه های گوناگونی مانند برنامه گلها، ارکستر حسین یاحقی و ... به عنوان تکنواز و همنواز به فعالیت پرداخت. وی همچنین در گروه "یاران ثلاث" (همراه با تاج اصفهانی و حسن کسایی) و گروه "اساتید موسیقی ایران" کنسرت های بسیاری را در داخل و حارج از ایران اجرا نمود. شهناز در برنامه های جشن هنر شیراز نیز حضوری فعال داشت.»
این نوازنده تار در طول زندگی هنری خود با هنرمندان والای کشور از جمله فرامرز پایور، حبیب الله بدیعی، پرویز یاحقی، همایون خرم، علی تجویدی، منصور صارمی، رضا ورزنده، امیر ناصر افتتاح، جهانگیر ملک، اسدالله ملک، حسن کسائی، محمد موسوی، تاج اصفهانی، ادیب خوانساری، محمودی خوانساری، عبدالوهاب شهیدی، اکبر گلپایگانی، حسین خواجه امیری و محمد رضا شجریان همکاری داشته‌است.
وی در دههٔ ۱۳۶۰ همراه با فرامرز پایور (سنتور)، علی اصغر بهاری (کمانچه)، محمد اسماعیلی (تنبک) و محمد موسوی (نی) «گروه اساتید» را تشکیل داد و با این گروه، مسافرت‌های متعددی به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکا داشت.
وی در سال ۱۳۸۳ به عنوان چهره ماندگار هنر و موسیقی برگزیده شد. همچنین در ۲۷ تیر سال ۱۳۸۳، مدرک درجه یک هنری (معادل دکترا) برای تجلیل از یک عمر فعالیت هنری به جلیل شهناز اهدا شد.
در سال ۱۳۸۷، محمدرضا شجریان، گروهی که با آن کار می‌کرد را به افتخار جلیل شهناز، گروه شهناز نام گذاشت.
جلیل شهناز، علاوه بر نواختن تار، که ساز اختصاصی اوست، با نواختن ویولون، سنتور و تمبک نیز آشنایی دارد. معروف است که او در شیوه نوازندگی می‌تواند با ساز خود علاوه بر نواختن، آواز هم بخواند.
درباره شیوه نوازندگی جلیل شهناز
«شهناز موسیقی ایران»، با استفاده از تکنیک‌های برجسته در شیوه تارنوازی توانست بسیاری از ردیف‌های موسیقی سنتی ایران را با تار بنوازد که از جمله نواختن در مایه دشتی و دشتستانی است که بسیار با ارزش است.
در آیین نکوداشت استاد جلیل شهناز و زنده یاد درویش خان در فرهنگسرای هنر در سال ۱۳۸۵ گفته شده است:
استاد حسن کسائی: شناخت موسیقی کار هرکسی نیست. همه موسیقی را گوش می‌دهند و دوست می‌دارند اما کسی که سره را از ناسره تشخیص بدهد و بتواند درک مقاماتی را که استاد شهناز نواخته‌اند داشته باشد بسیار نادر است. همه ساز می‌زنند و همه خوب ساز می‌زنند ولی قدرت نوازندگی و محفوظات و لحظات موسیقی که آقای شهناز می‌دانند و اجرا کرده‌اند، چیزی که در دست همگان باشد نیست. یعنی ردیف موسیقی ایران نیست. قدرت آقای شهناز در جواب دادن و دونوازی خارق العاده‌است. من ۶۰ سال با ایشان همنوازی کرده‌ام و ساز بنده با ساز شهناز گره خورده‌است.استاد محمدرضا شجریان: ساز شهناز در من زندگی می‌کند و من با ساز شهناز زندگی می‌کنم. من تنها خواننده‌ای هستم که خودم را شاگرد جلیل شهناز می‌دانم. ساز این نوازنده بی بدلیل، یک ساز آوازی است؛ برخلاف دیگر نوازنده‌ها که ۸۰ درصد سازی می‌زنند و فقط ۲۰ درصد آوازی. جلیل شهناز به بیان واقعی در نوازندگی تار رسیده است؛ چرا که در گیرودار ردیف و تقلید از دیگران نماند و مانند آبشاری خروشان در جریان است.
داریوش پیرنیاکان: جلیل شهناز هنرمندی است که زاوایای بسیاری در سازش نهفته‌است. وی علاوه براشراف کامل بر ردیف و رموز آن، ویژگی منحصر به فردی دیگری نیز داشت. جواب آوازهای شاهکار و بی نظیر، استفاده از تمام امکانات ساز، نواختن بسیاری از گوشه‌های مهجور، رعایت جمله‌بندی در نوازندگی از جمله ویژگی‌های نوازندگی جلیل شهناز است.
استادپرویز یاحقی:شهناز دفتر تار بستسازمان پسش آهنگی استان مرکزی درگذشت استاد جلیل شهناز را به همه هنردوستان موسیقی دانان و اهل فرهنگ تسلیت عرض مینماید
درگذشت
جلیل شهناز پس از یک دوره بیماری صبح روز دوشنبه ٢٧ خرداد ١٣٩٢ در بیمارستان دی درگذشت محمدرضا شجریان پس از درگذشت استاد فرمودند: استاد جلیل شهناز در من شور و عشق آفرید و من با صدای تار شهناز بدین جارسیدم و کلمۀ شهناز فقط لایق شهناز و استاد جلیل شهناز را بسان حافظ که تکرار ناشدنی‌ست خواند.
آثار
- آلبوم "عطرافشان" (همراه با تمبک محمد اسماعیلی)."زبان تار" (تا تمبک جهانگیر ملک)...
- کتاب "گل های جاویدان" (پانزده قطعه برای تار و سه تار). نت نگاری: هوشنگ ظریف. انتشارات سرود، تهران، 1379.
آلبوم (های) آواز و تصنیفهای ایرانی، نوبهار، ره آورد، راز، آواز شهناز، باغ نوا، بیات ترک، چهارمضراب، صد سال تار، مهر، دفتر تار، افتخار آفاق، عشق و زندگی، نوید بهاری، شور و زندگی، تار سولو، تار و ترمه، یاران زنده رود، شهناز شهنواز و... از جمله آثار جلیل شهناز است.
هنرمندان کشور از رفتن «جلیل شهناز» می‌گویند
وقتی خبرنگار بخش موسیقی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، دقایقی پس از درگذشت جلیل شهناز با شوالیه آواز ایران تماس گرفت و از استاد خواست درباره جلیل شهناز سخنی بگوید، شهرام ناظری از فرط اندوه نتوانست چیزی بیش این بگوید: «آخرین فرد از نسل غول‌های موسیقی از دست رفت».
***
«کیوان ساکت»، نوازنده و آهنگساز صاحب‌سبک کشورمان نیز درگذشت استاد جلیل شهناز را تسلیت گفت.
آسمان چو جمع مشتاقان پریشان می‌کند / در شگفتم من نمی‌پاشد ز هم دنیا چرا
کیوان ساکت در گفت‌و‌گو با خبرنگار موسیقی ایسنا گفت: با کمال تاسف امروز (27 خرداد) یکی دیگر از ستاره‌های هنر ایران از دیار ما رخت بربست. استاد جلیل شهناز استاد مسلم تار و بداهه نوازی، کسی که قریب بیش از شش دهه ساز وی آرام‌بخش دل مردم این روزگار بود، امروز ساعت 10 صبح در اثر بیماری طولانی از دیار ما پرکشید و رفت.
نغمه‌ی شیوا زخمه‌ی چالاک پنجه‌ی رقص غزالی سبک تاز شور و شهناز شور و شهناز
وی در ادامه گفت: این واقعه‌ی تاسف‌برانگیز را به جامعه فرهنگ و هنر ایران و خانواده‌ی استاد فقید و همه‌ی علاقه‌مندان به فرهنگ و موسیقی عمیقا تسلیت عرض می‌کنم.
***
«علیرضا قربانی» نیز در پیامی درگذشت جلیل شهناز را تسلیت گفت. در متن این پیام آمده است: «خبر درگذشت استاد بی‌همتای موسیقی اصیل ایرانی، خداوندگار تار، جناب جلیل شهناز بسیار متأثر و غمگینمان کرد. جلیل شهناز را همه با تار می‌شناسیم و شاید به حق باشد که بگوییم تار را با جلیل شهناز. آنقدر نوا و آواز تارنوازی این جلیل مرد موسیقی ایران در گوش دلمان هست که براستی خوش به نوا‌هایش خو کرده‌ایم.
نام شهناز همچون دیگر بزرگان این عرصه با نام موسیقی ایرانی گره خورده و از آن جدا شدنی نیست و هر جا که نامی از موسیقی ناب ایرانی بر زبان می‌آید نام اساتیدی همچون جلیل شهناز زنده می‌شود. درود بر روح هنرمند و پاک استاد جلیل شهناز که نبودنش برای جامعه موسیقی فقدانی بزرگ به شمار می‌آید اما آن چنان آثار عمیق و شیوه نوازندگی نیک از خود به جای گذاشته است که همواره در دل ماست.
درگذشت این استاد بزرگ موسیقی ایرانی را به ملت هنر دوست ایران و جامعه هنر و موسیقی کشور و همچنین خانواده این بزرگمرد تسلیت و تعزیت عرض نموده و از درگاه خداوند جلیل برای آن مرحوم غفران و آمرزش طلب می‌کنیم.»
***
سالار عقیلی، دیگر چهره سرشناس موسیقی کشور نیز در پیامی درگذشت جلیل شهناز را تسلیت گفت. در این پیام می‌خوانیم: «موسیقی ما سخت است، سخت! سخت است باور اینکه استادی بزرگ از میانمان رفت تا به باقی بپیوندد، اما گریزی نیست جز باور و تسلیت به هنرمندان و مردمی که به این رفتن‌ها عادت کرده‌اند.
استاد جلیل شهناز، مردی که دستانش بوی عشق می‌داد و از سرپنجه هایش موسیقی می چکید، به دیاری شتافت که از دیدن و شنیدن آن عاجز وعاجزیم. این بار نیز اگر چه سخت، اما باور می کنیم نبودن اسطوره ای که ماهها پیش رو به خاموشی می رفت و هرگز نخواستیم جنگیدنش با مرگ را ببینیم، چون به زندگی امیدمان داده بود.
استاد شهناز تکیده شد در میان دیواری که مرگ بین او و زندگی کشیده بود اما سخنی بر زبان نیاورد و تحمل کرد، شاید روح بزرگش یارای جسمی فرتوت و فرسوده را نداشت که تمامی سازها، نازها ، نواها و رازهای زندگی را گذاشت و برای همیشه عطای دنیای فانی را به لقایش بخشید.
تسلیت ام به عنوان خواننده ای که در محضر ایشان بسیار آموخت، شاید بتواند تسلی خاطری باشد برای آنهایی که از رفتن بازماندند. این تسلیت را پذیرا باشید. برای خانواده این بزرگمرد نیز از خداوند متعال صبر می طلبم.شاگرد کوچک استادی بزرگ.»
پیام وزیر ارشاد برای درگذشت جلیل شهناز
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی طی پیامی درگذشت «جلیل شهناز» استاد برجسته تار و موسیقی ایرانی را تسلیت گفت.
به گزارش ایسنا، در پیام سید محمد حسینی آمده است:
به موجی از نشانه‌ها،سری بزن به خانه‌ها
به دست این ترانه‌ها، ربوده‌ای بهانه‌ها
نوای نای ساز تو، نیاز ما و ناز تو
که چنگ دلنواز تو، به زلف نغمه شانه‌ها
نوای شهنازی " جلیل شهناز" در نای تقدیر فرو خفت و بر خلق آثار دلنواز وداع گفت و دل اهل هنر را بدین خبر آشفت!
این چهره ماندگار موسیقی در باغستان صدا «گلهای جاویدان» را از خود به یادگار گذاشت و آنچه کاشت عطری نامیرا برنگارستان هنر عرضه کرد و آنچه به ارمغان آورد، اثبات جاودانگی صداست!
یادش هم قد سرو هنر ایستا و پابرجاست.
رحمت خدایش به نغمه آمرزش ، ترنم باد.»
برچسب‌ها: جلیل شهناز, محمدرضا شجريان, همایون خرم, اكبر گلپا
