پرویز شهریاری (زاد ۲ آذر ۱۳۰۵ در کرمان — درگذشته ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۱ در تهران) ریاضیدان، مترجم، نویسنده،روزنامهنگار، فعال سیاسی و از چهرههای ماندگار ایران در زمینه دانش و آموزش بود.
پرویز شهریاری: «جهان ما تنها از راه مبارزه طبقاتی تعریف میشود و جهانی که در آن انسان باشد ولی ریاضیات نباشد قابل تصور نیست.»
زندگی
پرویز شهریاری (ایستاده سمت راست) به همراه مادرش گلستان شهریاری و برادرانش سهراب و هرمز
پدرش دهقانزادهای بود که روی زمینهای اربابی کارگری میکرد. پس از مرگ پدر، مسئولیت خانواده بهدوش مادرش (گلستان شهریاری) بود. این خانواده از لایههای درآمدی پایین جامعه بودند و دوران کودکی شهریاری از نظر معیشتی دوران سختی بود. او تا سال سوم دبیرستان را در دبیرستان ایرانشهر در شهر کرمان گذراند و وارد دانشسرای مقدماتی کرمان شد. در خرداد ۱۳۲۳ دانشآموخته شد و برای ادامه تحصیل به تهران رفت.
پرویز شهریاری در بیستوپنج سالگی
در سال ۱۳۳۲، در تهران در رشته ریاضی از دانشکدهٔ علوم دانشگاه تهران و دانشسرای عالی (دانشگاه تربیت معلم تهران کنونی) دانشآموخته شد. یک سال در شیراز آموزگار بود و در سال ۱۳۳۳ به تهران رفت. آن روزها در دبیرستان اندیشه و دبیرستانهای وابسته به گروه فرهنگی خوارزمی آموزش میداد. در دانشکدهٔ فنی دانشگاه تهران، در کلاسهای روزانه و شبانه دانشگاه تربیت معلم و در اراک در مدرسه عالی علوم اراک هم آموزگار بود.
پرویز شهریاری در دوران پرتنش سیاسی دهه ۲۰ به مبارزه سیاسی روی آورد و در جریان چپ و مارکسیستی به فعالیت میپرداخت. در سال ۱۳۲۴ در نوزدهسالگی به عضویت حزب توده ایران پذیرفته شد. پس از ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ و سوءقصد به جان محمدرضا پهلوی موجی از دستگیریها آغاز شد و در فروردین ۱۳۲۸ شهریاری که عضو حوزهای به مسئولیت احسان طبری بود، برای نخستین بار بازداشت شد و به زندان افتاد و پس از آن بارها در دوران محمدرضا پهلوی و جمهوری اسلامی به زندان افتاد.
شهریاری به زبان فرانسه مسلط بود و در مدتی که در زندان بهسر میبرد، زبان روسی را نیز در مدت ۹ ماه، بهگونه خودآموز و از روی یک کتاب فرا گرفت و از همان زمان، دست به تألیف و ترجمه زد. نخستین ترجمهای که از او به چاپ رسید، کتاب تاریخ حساب نوشتهٔ رنه تانون (نویسنده فرانسوی) در سال ۱۳۲۹ بود. او این کتاب را در زندان ترجمه کرد.
دکتر پرویز شهریاری در فیلم مستند فانوس گلستان، که در اوایل دهه هشتاد خورشیدی درباره او ساخته شد، گفته بود:
«همیشه در زندگی خودم در بیم و امید به سر میبردم همیشه حتی حالا نمیتوانم خودم را آزاد به معنی واقعی احساس کنم و همیشه حس میکنم که کسی یا چیزی دارد مرا میپاید.»
این دانشمند دادخواه سرانجام در ۸۶ سالگی و در ساعت ۴:۳۰ دقیقه بامداد روز جمعه ۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۱ به علت مشکل تنفسی در بیمارستان جم تهران زندگی را بدرود گفت و در عصر همان روز در آرامگاه قصر فیروزه زرتشتیان واقع در شرق تهران با باشندگی گروهی از دوستدارانش به خاک سپرده شد.
در زمستان ۱۳۹۲ تعدادی از شاگردان جوانِ این معلم عدالتخواه، یک نهال زیتون بر مزارش میکارند و یک لوحِ فلزی نیز به رسم یادبود در کنارِ این درخت نصب میکنند؛ بر روی این لوح، چنین نوشته شده است:
معلم مهربان
درسهایی که به ما یاد دادهای، روشنگر راهمان شده است.
در کارهایت آنچنان زندهای که گویی هنوز اشاره به چیستا میکنی.
اما نمیدانیم که چقدر دلتنگِ دیدار با لبخندهایت خواهیم شد!
... این نهال زیتون را در کنار مزارت کاشتیم تا آنها که قرار است در آینده شاگردت شوند و از دانشت بیاموزند، بدانند که یک عمر رزمیدی و رنجیدی تا زندگی را با انسان، آشتی دهی...
سپاس معلم
بدرود شهریاری
فعالیتهای سیاسی
استاد پرویز شهریاری (ریاضیدان عدالتخواه) در ابتدا از پیروان احمد کسروی بود و سپس در سال ۱۳۲۴ به گروه هواداران حزب توده پیوست. او هفت بار به زندان رفت. در سال ۱۳۲۸ به مدت سه سال، در سال ۱۳۳۲ به مدت یک سالونیم، و در سال ۱۳۶۱ به علت عضویت در شورای نویسندگان و هنرمندان به مدت یک سالونیم زندانی شد.
فعالیتهای علمی و آموزشی
از راست به چپ پرویز شهریاری،احمد آرام و باقر امامی تالار شرکت نفت، بزرگداشت بیست و پنجمین سال انتشار مجلهٔ سخن.
- انتشار نشریاتی چون اندیشه ما، وهومن و چیستا، آشتی با ریاضیات (بعدها: آشنایی با ریاضیات) و سردبیری مجله دانشمند؛
- تأسیس مدرسه عالی اراک (۱۳۳۵)؛
- تألیف کتابهای ریاضی در فاصله ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۲ و همزمان با آن تألیف و ترجمه صدها کتاب، در زمینه تاریخ و آموزش ریاضیات؛
- انتشار ماهنامه «اندیشه ما»؛
- انتشار اولین کتاب «جنبش مزدک و مزدکیان»؛
- تهیه یک دوره کتاب درسی ریاضی دوره اول دبیرستان؛
- سردبیری هفتهنامه «وهومن» تا ۲۸ مرداد ۱۳۳۲؛
- شروع بهکار در دبیرستان «اندیشه» از مهر ۱۳۳۸؛
- راهاندازی اولین کلاس کنکور در ایران با نام گروه فرهنگی خوارزمی؛
- تأسیس دبیرستان پسرانه خوارزمی (۱۳۳۹)؛
- تأسیس دبیرستان دخترانه مرجان، (۱۳۴۰)؛
- تأسیس و ثبت بنیاد فرهنگی پرویز شهریاری در مرداد ۱۳۸۴ به شماره ثبت ۱۸۵۳۲ در اداره ثبت شرکتها و مؤسسات غیرتجاری تهران.
نشریه سخن علمی
نشریه «سخن علمی» از سال ۱۳۴۱ منتشر شد و پرویز شهریاری سردبیر این نشریه بود. استاد پرویز شهریاری درباره این نشریه و سرنوشت آن مینویسد:
«این نشریه هشت سال پیاپی منتشر شد: در سال اول ۶ شماره و در ۷ سال بعد، هر سال ۱۲ شماره. روی هم ۹۰ شماره. در بهمن۱۳۴۸ بلایی نازل شد. در یکی از شعبههای سازمان امنیت مرا خواستند. برایم چای آوردند و بسیار با محبت صحبت میکردند و در خواست کوچکی داشتند. مجله سخن علمی را به ما (یعنی سازمان امنیت) واگذار کنید. ما همچنان خانلری و تو را به عنوان صاحب امتیاز و سردبیر در مجله اعلام میکنیم، ولی شما هیچ دخالتی در آن نخواهید داشت. به هر کدام از شماها (دکتر خانلری و من)، ماهیانه پنج هزار تومان میدهیم؛ این قرار هم باید همینجا دفن شود. من بهظاهر مخالفتی نکردم؛ ولی گفتم، اجازه بدهید سال هشتم را تمام کنیم، آن وقت خدمت میرسم و مجله را تحویل میدهم. شماره ۱۲ نشریه تا فروردین ۱۳۴۹طول کشید و در آن یادداشتی به صورت یکبرگ رنگی گذاشتم که این، آخرین شماره است. بهظاهر سازمان امنیت چند مجله را بههمین صورت در دست گرفته بود. بعد از پخش مجله، آقای دکنر خانلری مرا خواست و جریان را جویا شد. به او گفتم، چه پیش آمده است... ولی اکنون با کاغذی که لای مجله گذاشته و پخش کردهام، گمان میکنم مسئله منتفی شده باشد و در واقع هم بعد از آن خبری نشد. برای اینکه ارزش پنج هزار تومان را در آن زمان بفهمید، باید یادآوری کنم که من از همه کارهایی که میکردم، روی هم ماهیانه، کمتر از آن درآمد داشتم، مجله سخن علمی هم اشتراکی برابر ۲۵۰ ریال برای ۱۲ شماره داشت.»
وی تا آخر عمر سردبیر نشریه دانش و مردم و نشریه چیستا بود و با نشریه برهان متوسطه نیز از نخستین شماره آن همکاری داشت.
افتخارات
دریافت نشان درجهٔ یک علمی از وزیر آموزش و پرورش وقت دکتر خانلری، (۱۳۴۵)
- ۱۳۴۵، دریافت نشان درجه یک علمی،
- ۱۳۸۰، دریافت نشان افتخار ملی از سوی انجمن آثار و مفاخر ملی ایران،
- ۱۳۸۱، دریافت دکتری افتخاری ریاضیات از دانشگاه کرمان،
- ۱۳۸۴، برگزیده مراسم چهرههای ماندگار در رشته آموزش ریاضیات،
- ۱۳۸۷، دریافت عنوان برترین ریاضیدان زنده ایران از سوی انجمن ریاضی ایران.
آثار
نشان ستاره (*) در جلوی عنوان کتاب، یعنی در بخش پیوند به بیرون وبگاهی برای معرفی بیشتر کتاب آمده است.
تاریخ، فلسفه، کاربرد و آموزش ریاضیات
- تاریخ حساب، نوشته رنه تاتون، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول ۱۳۲۹، ترجمه.
- ریاضیات در شرق، انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۲، ترجمه.
- سرگذشت آنالیز ریاضی، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۴، ترجمه.
- ریاضیات کاربسته، انتشارات هدهد، ۱۳۶۰، ترجمه.
- لباچفسکی و هندسه نااقلیدسی، انتشارات توکا، ۱۳۶۰، تألیف.
- پویایی ریاضیات، انتشارات پویش، ۱۳۶۰، ترجمه.
- اواریست گالوا، (رمانی بر اساس زندگی اواریست گالوا) لئوپولد انیفلد، چاپ نخست ۱۳۶۴ انتشارات هدهد، چاپ دوم ۱۳۷۳ نشر بردار، ترجمه.
- من ریاضیدانم، نوربرت وینر، انتشارات فاطمی، چاپ اول ۱۳۶۴، ترجمه.
- آفرینندگان ریاضیات عالی، ل. س. فریمان، انتشارات فردوس، چاپ نخست ۱۳۶۳، ترجمه.
- خوارزمی و انفورماتیک، شرکت دادهپردازی ایران، ۱۳۷۰، تألیف.
- خلاقیت ریاضی، جورج پولیا، انتشارات فاطمی، ۱۳۷۳، چاپ چهارم، ترجمه.
- عالیجناب چکمه (گوشهای از تاریخ ریاضیات)، انتشارات پژوهنده، چاپ نخست ۱۳۷۸، چاپ دوم ۱۳۸۴، تألیف.
- سرگذشت ریاضیات، نشر مهاجر، چاپ نخست ۱۳۷۸، تألیف.
- لگاریتم (تاریخ استدلالی لگاریتم)، گ. ک. استاپو، انتشارات خوارزمی، چاپ نخست ۱۳۴۸.
- هندسه در گذشته و حال، انتشارات امیرکبیر، سالهای پنجاه، تألیف و ترجمه.
- غیاثالدین جمشید کاشانی، ریاضیدان ایرانی، انتشارات فنی ایران، ۱۳۷۸، تألیف.
- جوهر، روش و کارایی ریاضیات، ۳ جلد، انتشارات فنی ایران، ۱۳۸۰، ترجمه.
- مسئلههای تاریخی ریاضیات *، و. د. چیستیاکوف، نشر نی، ترجمه.
- فلسفه، اخلاق و ریاضیات، انتشارات پژوهنده، چاپ نخست ۱۳۸۰، تألیف و ترجمه.
- خلاقیت در ریاضیات و مهندسی، انتشارات پژوهنده، چاپ نخست ۱۳۸۰، تألیف و ترجمه.
- ریاضیات و هنر، انتشارات پروهنده، چاپ نخست ۱۳۸۱، تألیف و ترجمه.
- آموزش ریاضی، نشر مهاجر، چاپ نخست ۱۳۸۴، تألیف و ترجمه.
- گاهنامه ریاضی، شامل شرححال و نظر ریاضیدانان، انتشارات مهاجر، ۱۳۸۰، تألیف.
- شما هم میتوانید در درس ریاضی خود موفق باشید، انتشارات مدرسه، چاپ نخست ۱۳۷۸، چاپ دوم ۱۳۸۰، تألیف.
- نگاهی به تاریخ ریاضیات در ایران، شرکت انتشارت علمی و فرهنگی، چاپ نخست بهار ۱۳۸۵، تألیف.
- دانشنامه ریاضی ایران
کتابهای درسی
- دوره کتابهای درسی ریاضی سه سال اول دبیرستان (نظام قدیم)، شامل دو جلد حساب (برای سالهای اول و سوم)، دو جلد جبر (سالهای دوم و سوم)، و سه جلد هندسه (سالهای اول و دوم و سوم)، کلاله خاور، ۱۳۳۷–۱۳۳۵، تألیف.
- دوره کامل ریاضیات دبیرستانی و کتابهای مسائل مربوط به آن (با همکاری آقایان امامی، ازگمی، بهنیا، شیخرضایی) انتشارات علمی و سپس امیرکبیر، در فاصله سالهای ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۴، تألیف.
- ریاضیات ۵ سال اول دبیرستان، و ۳ سال راهنمایی تحصیلی (با همکاری آقای شمسآوری)، سالهای ۱۳۵۱–۱۳۴۵، تألیف.
- جبر سال سوم رشته ریاضی–فیزیک (با همکاری آقای امامی)، ۱۳۵۲، تألیف.
آموزش مبحث یا شاخهای از ریاضیات
- نظریه مجموعهها، واتسلاو سرپینسکی، انتشارات خوارزمی، چاپ نخست ۱۳۵۰، چاپ سوم شهریور ۱۳۶۴، ترجمه.
- روش مختصات، ل. س. پونتریاگین، نشر پژواک کیوان، چاپ اول پاییز ۱۳۸۲، ترجمه.
- مثلثات مستقیمالخط و کروی، س. ای. نووسلو، چاپ چهارم ۱۳۷۸ نشر دانش امروز، ترجمه.
- روشهای جبر، دو جلد، چاپ اول، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۴۴، تألیف.
- اعداد اول *، امیل بورل، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول ۱۳۴۴، چاپ سوم ۱۳۸۱، ترجمه.
- جبر از آغاز تا پایان (خودآموز)، واویلف/ملنیکف/آلکس نیک/پاسی چنکو، انتشارات تهران، چاپ اول ۱۳۶۹، چاپ دوم زمستان ۱۳۷۱، ترجمه..
- تقارن در جبر، و. گ. بالتیانسکی/ن. یا. ویلنکین، انتشارات امیرکبیر، چاپ مرداد ۱۳۴۷، ترجمه.
- تقارن در هندسه و جبر.
- هندسهٔ غیراقلیدسی، نشر اندیشه، چاپ سوم اردیبهشت ۱۳۵۲، ترجمه.
- ورودی به نظریهٔ مجموعهها، ژ. بروئر، انتشارات پویش، چاپ اول ۱۳۵۹، ترجمه.
- استقراءِ ریاضی، نوشتهٔ سومینسکی و گولووینا و یاگلوم، انتشارات خوارزمی، چاپ نخست خرداد ماه ۱۳۴۸، چاپ دوم آذرماه ۱۳۶۵، چاپ سوم آبان ماه ۱۳۷۷.
- نامساویها، پاول پترویچ کارو کین، انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۰، ترجمه.
- نابرابریها، انتشارات فردوس و انتشارات مجید، چاپ نخست ۱۳۷۲، تألیف.
- اشتباه استدلالهای هندسی، انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۰، ترجمه.
- ورودی به منطق ریاضی، انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۴، ترجمه.
- انعکاس، انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۱، ترجمه.
- نظریهٔ ساختمانهای هندسی، آگوست آدلر، انتشارات فردوس، چاپ نخست ۱۳۶۹، ترجمه.
- هندسه پرگار، انتشارات دانشجو، سالهای شصت، ترجمه.
- عبارتهای متقارن در جبر مقدماتی، رز نشر، سالهای شصت، تألیف.
- قدر مطلق در حوزه عددهای حقیقی، رز نشر، سالهای شصت، تألیف.
- آنالیز برداری و نظریه میدان، انتشارات فاطمی، سالهای شصت، ترجمه.
- قضیهٔ مستقیم و قضیهٔ معکوس *، ا. س. گراوشتین، نشر نی، چاپ اول ۱۳۷۵، ترجمه.
- تابعهای متناوب، رز نشر ۱۳۶۸، تألیف.
- بخش درست عدد [x]، رز نشر ۱۳۶۸، نشر مهاجر ۱۳۷۸، تألیف.
- روش استقرای ریاضی، رز نشر، ۱۳۶۸، تألیف.
- ورودی به نظریه آنالیز ترکیبی، رز نشر، ۱۳۶۸، تألیف.
- بسط دو جملهای با نمای طبیعی، رز نشر، ۱۳۶۸، تألیف.
- تربیع دایره و غیرجبری بودن عدد پی، رز نشر، ۱۳۶۸، تألیف.
- ورودی به نظریه احتمال، رز نشر، ۱۳۶۸، تألیف.
- آنالیز ریاضی، رز نشر، ۱۳۶۸، ترجمه.
- لگاریتم، گ. استاکوف، انتشارات خوارزمی، سالهای پنجاه، ترجمه.
- آنالیز ریاضی، ۳ جلد (با همکاری باقر امامی)، انتشارات فردوس، ۱۳۶۸، ترجمه.
- قضیهٔ فرما *، م. م. پوستنیکوف، نشر نی، چاپ اول ۱۳۷۹، ترجمه.
- بنیانهای هندسه، و. ای. کوستین، نشر مهاجر، چاپ اول ۱۳۸۱، ترجمه.
- آنالیز برداری، آ. آ. گولدفاین، انتشارات فاطمی، چاپ اول ۱۳۶۴، چاپ دوم ۱۳۶۸، ترجمه.
ریاضیات به زبان ساده
- بازی با بینهایت، روزا پتر، چاپ اول ۱۳۵۶ انتشارات توکا، چاپ دوم ۱۳۶۳ انتشارات فردوسی، ترجمه.
- منحنیها در فضا، دونووان جونسون، انتشارات چاپار، چاپ اول ۲۵۳۶، ترجمه.
- دستگاههای محدود ریاضیات، انتشارات چاپار، ۲۵۳۴، ترجمه.
- داستان مجموعهها، ن. ی. ویلنکین، انتشارات توکا، چاپ اول ۱۳۵۵، چاپ دوم شهریورماه ۱۳۵۷، ترجمه.
- داستانهای ریاضی، انتشارات توکا، سالهای شصت، ترجمه.
- روش مختصاتی و هندسهٔ چهاربعدی، ی. م. گلفاند/ا. گ. گلاگوله وا/آ. آ. کیریلوف، انتشارات خوارزمی، ۱۳۵۶، ترجمه.
- مسیر ریاضیات جدید، دبلیو. دبلیو. سایر، چاپ نخست بهار ۱۳۶۶ توسط انتشارات علمی دانشجو، چاپ دوم بهار ۱۳۶۹ توسط رز نشر/سازمان چاپ و نشر مشهد، ترجمه.
مسائل ریاضی
- مهمترین مسئلهها و قضیههای ریاضی، شکلیارسکی/چنتسوف/یاگلوم، انتشارات مجید/انتشارات فردوس، چاپ دوم ۱۳۷۴، ترجمهٔ پرویز شهریاری و ابراهیم عادل.
- مسئلههای دشوار ریاضی، کنسانتین شاخنو، انتشارات فردوس، چاپ سوم ۱۳۷۴، ترجمه.
- مسابقهها، کنکورها و المپیادهای ریاضی، انتشارات جاودان خرد، چاپ اول ۱۳۷۲، تألیف.
- گزیدهٔ مسئلههای تازه و بکر مقدماتی ریاضیات، و. پلاتونف/ک. ر. لیوک/و. زارتسکی/ن. مدتلسکی/ل. توتایف، نشر پژواک کیوان، چاپ اول ۱۳۸۲، ترجمه.
- مسائل مسابقات ریاضی، وا. س. کوشچنکو، انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم ۱۳۶۵، ترجمه.
- روشهای مثلثات، (با همکاری احمد فیروزنیا)، انتشارات خوارزمی، سالهای پنجاه، تألیف.
- تمرینها و مسائل آنالیز ریاضی *، ب. ب. دمیدوویچ، انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم ۱۳۸۲، ترجمه.
- مسئلههای ریاضی، آسان ولی... ، انتشارات توکا، ۱۳۵۴، ترجمه.
- مسئلههای المپیادهای مجارستان، انتشارات دانشجو، سالهای شصت، ترجمه.
- دربارهٔ حد، آ. آ. کیریلوف انتشارات آزاده، ۱۳۶۳، ترجمه.
- تئوری اعداد (۲۵۰ مسألهٔ حساب)، نوشتهٔ واتسلاو سرپینسکی، انتشارات خوارزمی، چاپ اول آبان ماه ۱۳۴۹، چاپ دوم شهریور ماه ۱۳۶۹، چاپ سوم تیر ماه ۱۳۷۷.
- مسئلههای المپیادهای آمریکا، (با همکاری ابراهیم عادل)، نشر بردار، ۱۳۶۸، ترجمه.
- المپیاد ریاضی لنینگراد (از سال ۱۹۶۱ به بعد)، د. و. فومین، چاپ اول انتشارات اینشتین ۱۳۷۴، چاپ دوم نشر گستره ۱۳۷۹، ترجمه.
- المپیادهای بینالملی، (با همکاری ابراهیم عادل)، انتشارات فاطمی، ۱۳۶۸، ترجمه و تألیف.
- مسئلههای المپیادهای ریاضی در کشورهای مختلف، انتشارات فردوس، ۱۳۶۸، ترجمه.
- آمادگی برای المپیادهای ریاضی، انتشارات فاطمی، ۱۳۶۹، ترجمه.
- ۷۰۰ مسئله با حلّ کامل، (با همکاری آقایان باقر امامی و جواد حریرچی)، چاپ چهارم ۱۳۶۹، ترجمه.
- دوره اختصاصی جبر مقدماتی، سالهای چهل، انتشارات امیرکبیر، ترجمه.
- مسائل امتحانی جبر چهارم دبیرستانهای کشور با حل، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۴۴، تألیف.
- مسائل امتحانی جبر پنجم دبیرستانهای کشور با حل، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۴۴، تألیف.
- تست حساب استدلالی (با همکاری آقایان باقر امامی و قوامزاده)، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۴۳، تألیف.
- مسائل جبر و راهنمای حل آنها برای کلاسهای کنکور، (با همکاری باقر امامی)، انتشارات امیرکبیر، سالهای چهل، تألیف.
- مسائل مثلثات و راهنمای حل آنها برای داوطلبان کنکور، (با همکاری باقر امامی)، انتشارات امیرکبیر، سالهای چهل، تألیف.
- مسائل هندسه و راهنمای حل آنها برای داوطلبان کنکور، (با همکاری آقای ازگمی)، انتشارات امیرکبیر، سالهای چهل، تألیف.
- تستهای ریاضیات، (با همکاری آقای تقوی)، انتشارات امیرکبیر، سالهای پنجاه، تألیف.
- تئوری اعداد، (با همکاری آقای قوامزاده)، انتشارات امیرکبیر، سالهای پنجاه، تألیف.
- حل مسائل آنالیز، (با همکاری آقایان باقر امامی و عصار)، انتشارات دانشگاه تهران، سالهای پنجاه، تألیف.
- تست ریاضیات، (با همکاری آقایان باقر امامی و قوامزاده)، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۰، ترجمه.
- مسئلههای ریاضیات عمومی با حل، (با همکاری باقر امامی)، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۳، تألیف.
- مسئلههای کنکور شوروی، انتشارات پویش، ۱۳۶۱، ترجمه.
- مسائل مسابقات ریاضی شوروی، انتشارات امیرکبیر، ترجمه.
سرگرمی در ریاضیات
- سرگرمیهای هندسه، ی. ای. پرلمان، انتشارات خوارزمی، چاپ نخست مهرماه ۱۳۴۷، چاپ دوم شهریورماه ۱۳۵۷.
- سرگرمیهای جبر، ی. ای. پرلمان، انتشارات امیرکبیر، چاپ نخست ۱۳۴۶، چاپ ششم ۱۳۶۵.
- سرگرمیهای ریاضی، ی. ای. پرلمان.
- ریاضیات زنده، ی. ای. پرلمان، نشر میترا، چاپ نخست بهار ۱۳۷۴.
- اندیشه ریاضی، ب. آ. کوردمسکی، انتشارات امیرکبیر (از مجموعهکتابهای سیمرغ، شماره ۹۱)، چاپ نخست ۱۳۵۵.
- ۱۷۵ مسئله منطقی *، دی یر دبیزام/یانوش هرتسگ، نشر نی، چاپ نخست ۱۳۶۶، چاپ دوم ۱۳۷۴.
- سرگرمیهای توپولوژی (توپولوژی تجربی) *، استفن بار، نشر نی، چاپ دوم ۱۳۷۴.
- در پی فیثاغورث *، شهپان. النسکی، انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم ۱۳۸۴.
- در قلمرو ریاضیات، آ. پ. دوموریاد، انتشارات امیرکبیر، چاپ نخست ۱۳۴۸، چاپ دوم ۱۳۶۳.
رمان یا فیزیک یا تاریخِ نجوم یا غیره
- باد و باران، زاهاریا استانکو (رمان دو جلدی).
- کتابی درباره کتاب، سرگی لهوو.
- داستانهای علمی، مارک تواین/ایزاک آسیموف... ، انتشارات فردوس، چاپ نخست خرداد ۱۳۶۱، ترجمه.
- علم، جامعه و انسان، جلد یک و دو، انتشارات هدهد، چاپ نخست جلد دوم خرداد ۱۳۶۰، ترجمه و تألیف.
- اواریست گالوا، لئوپولد اینفلد، انتشارات هدهد، چاپ نخست ۱۳۶۰، ترجمه.
- یک روز زندگی پسرک قبطی، ماتیو، انتشارات توکا، ترجمه.
- اخلاق و انسان، الگانا تانونا کروتووا، انتشارات فردوس، چاپ دوم ۱۳۶۱، ترجمه.
- نظریهٔ نسبیت در مسئلهها و تمرینها *، الکسی نیکلایه ویچ مالینین، نشر نی، چاپ دوم ۱۳۷۴، ترجمه.
- در جستجوی هماهنگی، اُلِگ موروز، نشر مهاجر، چاپ نخست ۱۳۸۲، ترجمه.
درباره پرویز شهریاری
- سالها باید که تا... جشننامه استاد پرویز شهریاری، به کوشش دکتر رقیه بهزادی، انتشارات فردوس، ۱۳۸۲.
- ارجنامه شهریاری، به خواستاری واشراف دکتر پرویز رجبی نشر توس.
- یک زندگی خاطرات ودیدگاهای دکتر پرویز شهریاری در گفتگو با مهندس امیر حاجی صادقی، نشر کوچک
- پس از چهل سال: زندگینامه استاد پرویز شهریاری، ابوالقاسم پورحسینی، نشر مهاجر، چاپ اول ۱۳۸۰.
- ستارهٔ اعداد (پرویز شهریاری) کیست و چه کرد؟، سیدعلی صالحی، انتشارات تهران.
- فیلم مستند پرتره «فانوس گلستان»، مروری بر زندگی، اندیشه، آثار و افتخارات استاد دکتر پرویز شهریاری، فیلمی از میلاد درویش، برنده جایزه بهترین فیلم و برنامه تلویزیونی از نخستین دوره جشنواره فرهنگ و رسانه وزارت علوم. نمایش و نقد در خانه هنرمندان ایران با حضور استاد شهریاری. تولید مستقل به سال ۱۳۸۴ در تهران ، انتشار در بهار ۱۳۹۲ از شرکت ندای فرهنگ هخامنشیان با کسب مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رونمایی از توزیع در مراسم نخستین سالگرد درگذشت استاد پرویز شهریاری.
حساب عمر استاد حساب/ نگاهی به زندگی دکتر پرویز شهریاری
تاریخ ایرانی: درگذشت استاد پرویز شهریاری، ریاضیدان، معلم، مترجم پیشکسوت و مولف بسیاری از کتب علمی در رشته ریاضیات خیلیها را غمگین و عزادار کرد. اکثر افراد او را به واسطه همین عناوین میشناسند و آنچه از او در خاطرشان مانده تدریس ریاضی در دبیرستان و دانشگاه و خواندن کتابهایش در عرصههای مختلف علمی است.
این درست است. دکتر پرویز شهریاری بیشک از مفاخر علم ریاضی بود و در میان چهرههای ایرانی مسلط به این علم استادی یگانه بود، اما او علاوه بر اینکه با علم ریاضیات عجین بود، فراز و نشیبهای گوناگون دیگری را نیز در عمر ۸۶ ساله خود در عرصههای مختلف زندگی پشت سر گذاشت که شاید پر بیراه نباشد که بگوییم هماره زیر سایه چهره علمی او پنهان شد.
پرویز شهریاری دهقانزادهای زرتشتی بود که در دومین روز آذرماه ۱۳۰۵ در محله دولتخانۀ کرمان به دنیا آمد. دولتخانه برخلاف نامش محله فقیرنشین بود. محلهای فقیر با خانههایی ساخته شده از خشت و گل، که مردمانی تهیدست از کیش و آیینهای گوناگون را در مسالمت و برابری در خود جای داده بود و ساکنانش زندگی سخت خویش را در کنار یکدیگر میگذراندند.
زرتشتیها، مسلمانان و یهودیان هر یک شغلی خاص را به خود اختصاص داده بودند. مردان زرتشتی عمدتاً دهقانان بیزمینی بودند که به صورت روزمزد در زمینهای اربابان به کار مشغول بودند، مسلمانان برخی به حلبیسازی و پنبهدوزی اشتغال داشتند و تعدادی دیگر به عنوان کارمند جزء دولت یا پاسبان به انجام وظیفه میپرداختند. یهودیها هم در مغازههایی محقر به فروش انواع و اقسام مایحتاج مردم محل مشغول بودند.
شهریار پدر پرویز شهریاری هم از آن دسته زرتشتیان بیزمینی بود که در قبال دریافت حقوقی اندک روی زمینهای اربابان کارگری میکرد. پدرش در اواخر عمر به خاطر درگیری با اربابش از کار بیکار شد و لاجرم به کارخانۀ ریسندگی خورشید که در همان منطقه واقع بود رفت و به کار مشغول شد. ماجرایی که به عقیده پرویز شهریاری به مرگ پدرش منتهی شد: «کار یکنواخت و دلآزار کارخانه جای فعالیت کشاورزی و کار با بیل و داس را گرفت و هوای خفه و پر گرد و غبار سالن ریسندگی جانشین بوی علف و گندمزار روستا شد و همین پدرم را کشت. در ۴۶ سالگی و در یکی از روزهای سرد زمستان ۱۳۱۷.»
پرویز آن زمان ۱۲ سال بیشتر نداشت و با مرگ پدر زندگی سخت آنان سختتر از پیش شده بود و باید برای گذران زندگی همگی کار میکردند. مادرشان گلستان خانوم در خانه نخریسی میکرد. به کارگاه یک تاجر پشم و پنبه میرفت و همراه با زنان دردمند دیگر باصطلاح آن روز پنبهها را جیقو میکرد. جیقو کردن به معنای جدا کردن پنبهها از هستههای درونی آن بود که با دست انجام میگرفت و به دلیل خاردار بودن هستهها انگشتان کارگران زن را میشکست.
پرویز شهریاری در این باره میگوید: «انگشتان مادرم همیشه خونآلود بود. زنها در کارگاه اغلب با هم با صدای بلند میخواندند: کارها نیکو شود اما به صبر/ پنبهها جیقو شود اما به جبر.»
علاوه بر مادر، پرویز به همراه خواهر بزرگتر و برادر کوچکترشان هرمز هم همزمان با تحصیل کار میکردند. تنها فرزند خانه که کار نمیکرد سهراب کوچک بود که آن زمان تنها ۴ سال داشت.
پرویز و برادرانش روزهای تعطیل و تابستانها کار بنایی میکردند و روزهای دیگر بعد از آمدن از مدرسه به بیرون شهر میرفتند تا با جمعآوری بُته و سرگین سوخت خانه را تهیه کنند. با وجود همه این کارها حتی حداقل غذای روزانه این خانواده پنج نفره هم فراهم نمیشد.
در چنین شرایطی اما تمامی فرزندان تحصیلات خود را ادامه دادند. موضوعی که شهریاری آن را مدیون و مرهون منش مادرشان گلستان خانوم میداند: «این واقعیت را که همۀ ما توانستیم به تحصیل خود ادامه دهیم، مدیون روشنبینی و فداکاری مادرمان هستیم. بارها تاجرهایی از کرمان و بم برای دکان - شاگردی و خانه - شاگردی به سراغ من آمدند؛ من هم در دل ناراضی نبودم چون دستکم امیدی به بدست آوردن تغذیه بهتر بود اما مادرم مقاومت میکرد. او میگفت تا جایی که لازم است جان میکنم ولی اجازه نمیدهم بچههایم درسشان را رها کنند.»
تا سال سوم دبیرستان نظام قدیم را دبیرستان ایرانشهر گذراند و معلمی را نیز از همان سال سوم دبیرستان در ۱۵ سالگی با تدریس حساب و هندسه در کلاس پنجم دبستان که در همان ساختمان دبیرستان ایرانشهر بود آغاز کرد. کاری که تا پایان عمر با وجود همه فراز و نشیبهای زندگیاش هرگز حتی لحظهای از آن جدا نشد.
این دوره از زندگی او همزمان بود با سالهای جنگ جهانی دوم. گرچه ایران در جنگ بیطرف بود و هنوز اندک زمانی به آغاز اشغال مانده بود اما همان زمان هم زندگی مردم فقیر روز به روز دشوارتر میشد. پرویز شهریاری درباره شرایط آن روزها میگوید: «اگر پولی هم بود - که نبود- نان پیدا نمیشد و ما اغلب شکم خود را با چغندر پخته یا هویج نپخته از آن هویجهای بزرگی که با وجود رنگ بنفش نزدیک به سیاه خود در کرمان با نام نوعیشان زردک خوانده میشوند، پُر میکردیم.»
شهریاری بعد از پایان دوره اول دبیرستان به دانشسرای مقدماتی کرمان رفت. یکی برای آنکه کمک خرجی ماهی ۸۰ ریال شاگردان دانشسرا را دریافت کند و دیگر آنکه از امکان آموزگاری و داشتن شغلی معین که پس از دو سال تحصیل در دانشسرا ممکن میشد، برخوردار شود: «در آن زمان دو گروه به دانشسرای مقدماتی میرفتند. آنهایی که دل به کمک خرج و کار بعد از تحصیل بسته بودند و آنها که قدرت تحمل درسهای دبیرستانی را نداشتند. من از گروه اول بودم.»
در خرداد ۱۳۲۳ دوره دانشسرای مقدماتی را به پایان برد اما بجای آموزگاری برای ادامه تحصیل به تهران آمد. آن زمان سه کلاس مقدماتی در محل دانشسرای عالی در نزدیکی میدان بهارستان تهران برای آنها تشکیل شده بود؛ ادبی، طبیعی و ریاضی. پرویز شهریاری نخست به واسطه علاقه وافری که به ادبیات داشت وارد کلاس ادبی شد اما یک ماه بعد کلاس خود را عوض کرد. دلیل این تصمیم شلوغی کلاس ادبی بود که چیزی حدود ۲۰۰ دانشآموز حضور داشتند که امکان یادگیری را از او سلب میکرد.
بدین ترتیب هرچند علاقه نخستش ادبیات و تاریخ بود اما سرنوشت او را به کلاس ریاضی فرستاد، کلاسی که تنها ۶ دانشآموز داشت. با پایان کلاس مقدماتی که نقش سال آخر دبیرستان را داشت میخواست به دانشکده فنی دانشگاه تهران برود اما آن زمان بود که اطلاع یافت تنها میتواند به یکی از دو دانشکده علوم یا ادبیات - آن هم برای دبیری - برود و حق ورود به دانشکده دیگری را ندارد. اینچنین بود که رشته ریاضی دانشکده علوم را انتخاب کرد.
کلاسی که در مجموع تنها ۱۳ نفر از دیپلمهها در آن ثبت نام کرده بودند و کلاسها هم با همین تعداد تشکیل شد. مشکلات زندگی پرویز از جمله فقر مالی و دردسرهای ناشی از مبارزات سیاسی باعث شد دوره تحصیل او در دانشگاه که قاعدتاً باید ۳ سال به طول میانجامید، طولانیتر شود و او سرانجام در خرداد ۱۳۳۲ لیسانس ریاضی خود را گرفت.
در این فاصله او وارد فعالیتهای سیاسی شد. سالهای میانی دهه ۲۰ شمسی بود. گروههای چپگرا آرام آرام با عضوگیری از جوانان طبقات پایین جامعه، پایههای نفوذ اندیشه خود را روی بستر جامعه فقیر ایران مستحکمتر میکردند. پرویز شهریاری هم از جمله همین جوانان بود. جوانی از جامعۀ زرتشتی که کودکی و نوجوانی خود را در فقر و رنج گذرانده بود، شیفته جنبش چپ و ایدههای مارکسیستی شد و در سال ۱۳۲۴ در حالی که ۱۹ سال بیشتر نداشت به عضویت حزب تودۀ ایران پذیرفته شد. او در خلال تحصیل در دانشگاه تهران فعالیتهای دانشجویی خود را گسترش داد و همزمان به همفکرانش در زادگاه خود کرمان نیز یاری میرساند.
بهمن ماه ۱۳۲۷ بود که ماجرای مشکوک سوء قصد به جان شاه فضای سیاسی کشور را با زلزلهای چند ریشتری مواجه کرد. موجی از دستگیریها آغاز شد و دامان بسیاری از نیروهای سیاسی پیر و جوان را گرفت. در جریان همین دستگیریها بود که پرویز شهریاری که آن زمان زیر نظر احسان طبری در یکی از حوزههای حزب در تهران مشغول بود برای اولین بار در فروردین ۱۳۲۸ بازداشت شد و به زندان افتاد. بازداشتی که سه ماه به طول انجامید و او را برای اولین بار با وجهی دیگر از رنجهایش به عنوانی جوانی از طبقه رنجکشیده آشنا کرد. او درباره مبارزات سیاسی و انگیزه پیوستن به حزب توده میگوید: «دغدغه من زندگی آدمها بوده و هست و هر کاری که میکنم حول و حوش آن میچرخد.» شهریاری در دوران زندان، زبان روسی را که یکی از مهمترین زبانهای علمی روزگار بود، به طور کامل فراگرفت و از آن پس ترجمه دهها کتاب ارزشمند از این زبان نیز به مجموعه فعالیتهای علمی و پژوهشیاش افزوده شد.
شهریاری جوان بار دیگر در سال ۱۳۲۹ روانه زندان شد و در همان زندان، یک مجموعه کتاب درسی ریاضی دوره اول دبیرستان را تالیف کرد و نخستین اثر ترجمه خود را که یادگار دوران زندان بود در سال ۱۳۳۱ با عنوان «تاریخ حساب رنه تاتون» منتشر کرد. وی از همان سال، تحصیلات خود در دانشکده علوم را ادامه داد و در کنار آن تا ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۳ سردبیری هفتهنامه «وهومن» را برعهده گرفت.
شهریاری، سرانجام در خرداد ماه سال ۱۳۳۲ لیسانس ریاضی دانشکده علوم و لیسانس دانشسرای عالی را دریافت کرد و با حکم آموزش و پرورش تا خرداد ماه ۱۳۳۳ به تدریس در دبیرستانهای شیراز پرداخت. او در تابستان سال ۱۳۳۴ ازدواج کرد که ثمره این ازدواج پنج فرزند بود که تمامی آنها جز فرزند دومشان مرجان که در هشت سالگی در اثر تصادف فوت کرد، به مدارج عالی علمی و تحصیلی دست یافتهاند. فرزند دوم که پرویز شهریاری به احترام پدرش، نام او را شهریار گذاشت دکترای ریاضیات دارد، فرزند دوم مژده دانشآموخته کارگردانی سینما و علوم اجتماعی است، شروین کامپیوتر خوانده و توکا فرزند آخر نیز مدارج تحصیلی را در رشته زیستشناسی طی کرده است.
شهریاری تا آذرماه ۱۳۳۵ زندگی مخفیانه داشت و در آن مدت با نام مستعار در یک دبیرستان و آموزشگاه شبانه تدریس میکرد تا اینکه دستگیر شد و مدت ۴۰ روز همراه با زن و فرزندش در خانهای در تهران تحت بازداشت قرار گرفت و پس از آن به زندان پادگان قصر و سپس به قزل قلعه منتقل شد. او در فروردین ماه ۱۳۳۷ با قید کفایت آزاد شد و از مهرماه سال ۱۳۳۸ به صورت حقالتدریسی در دبیرستانهای مختلف تهران به آموزش دانشآموزان همت گماشت.
رسول مهربان تاریخپژوه و از همرزمان شهریاری نیز درباره فعالیتهای سیاسی او میگوید: «زندگی سخت بسیاری از زحمتکشان چه در روستاها و چه در جوامع کارگری تاثیر مهمی در شکلگیری شخصیت و منش آن طبقات و افراد داشته اما در میان همین طبقات نیز نظیر شهریاری کم به وجود آمده است. شک نباید کرد که کارهای ارزنده زندهیاد آریانپور در زمینه جامعهشناسی و ادامه آن کارها توسط آقای پرویز شهریاری تاثیرات قابل توجهی در آن طیف از علاقهمندان مرحوم دکتر مصدق گذاشت که علاقهمند به مسائل اجتماعی بودند.»
شهریاری در طول دوران زندگی خود ۷ بار به زندان افتاد که در طولانیترین نوبت آن ۳ سال و در کوتاهترینش ۳ ماه در حبس بسر برد. از جمله این بازداشتها ماجرای دستگیری در سال ۱۳۶۲ است. در آن سال به دنبال انحلال حزب توده شهریاری به همراه بسیاری از همفکرانش به زندان افتاد. او در این دوره حدود یک سال و نیم در زندان ماند و پس از آزادی از تدریس در مدارسی که دوست داشت، محروم شد. شهریاری خود درباره تبعات این دوره زندان میگوید: «سال ۱۳۶۲ که من بازداشت شدم، یک سال و نیم مرا نگه داشتند و بعد هم آزاد کردند به این دلیل که هیچ جرمی مرتکب نشده بودم، اما از همان زمان خبر ندارم که بازنشستگی من چه شد. البته من هم دنبالش نرفتم، برای اینکه این وظیفه دولت است. اما الان من تمام زندگیم را از راه حقالتالیف کتابهایم میگذرانم.»
فعالیتهای سیاسی و وقایعی که برای او پیش آمد، تاثیر زیادی در زندگیاش گذاشت، تاثیراتی جبرانناپذیر که او خود اینگونه بیانش میکند: «همیشه در زندگی خودم در بیم و امید به سر میبردم. همیشه حتی حالا نمیتوانم خودم را آزاد به معنای واقعی احساس کنم. احساس میکنم همیشه کسی یا چیزی مرا میپاید.»
شهریاری را بسیاری به عنوان استاد ریاضی و نویسنده کتب دانشگاهی میشناسند. پر بیراه هم نیست که او با تالیف ۱۱۰ جلد کتاب و ترجمه و تالیف توامان بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب از پرکارترین نویسندگان و مترجمان ایرانی است اما او علاوه بر اینها در ساخت نهادهای علمی هم دستی داشته است. تاسیس دبیرستان خوارزمی در سال ۱۳۳۹، مدرسۀ دخترانۀ مرجان در سال ۱۳۴۰ و مدرسه عالی علوم اراک در سال ۱۳۵۳ از جمله کارهای ارزنده اوست. شهریاری، خود تا سال ۱۳۵۶ در این مدرسه عالی که با کمک دکتر عبدالکریم قریب و دکتر حسین گلگلاب راهاندازی کرده بود، تدریس کرد. وی همچنین از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۶۲ مسوولیت نشریههای جانبی دانشگاه آزاد و از سال ۱۳۵۶ تا اسفند ۱۳۷۱، انتشار ۷۰ شماره از مجله «آشتی با ریاضیات» و «آشنایی با ریاضیات» و هفت شماره از نشریه «آشنایی با دانش» را برعهده داشت. شهریاری بعدها دبیرستان خوارزمی را به گروه فرهنگی خوارزمی و مدرسۀ مرجان را به گروه فرهنگی مرجان تبدیل کرد که به عنوان اولین کلاسهای کنکور در ایران شناخته میشوند.
شهریاری، در سال ١٣۴۵ به دلیل سالها فعالیت در ریاضیات، نشان درجه یک علمی دریافت کرد. او همچنین از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۹ در کنار فعالیتهای وسیع آموزشی خود ۹۰ شماره از مجله «سخن علمی و فنی» را منتشر کرد. او از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۴ سرپرست دفتر ترویج علوم وزارت آموزش عالی بود و در آن مدت، نشریهای به نام «مسائل دانشگاهی» برای استفاده استادان دانشگاهها منتشر میکرد.
شهریاری که در طول حدود ۹ دهه عمر خود بیش از ۱۰۰۰ مقاله به رشته تحریر درآورد، در سال ۱۳۴۲ همزمان با تدریس در دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران، به تأسیس انتشارات خوارزمی اقدام کرد. نشری که بعدها به یکی از بهترینها در زمینه نشر کتب دانشگاهی تبدیل شد. انتشارات توکا از دیگر یادگارهای شهریاری است که در سال ۱۳۵۳ توسط او تاسیس شد.
سردبیری نشریه «چیستا» از جملهٔ دیگر فعالیتهای علمی و فرهنگی او بود که از شهریور ماه ۱۳۶۰ تا زمان درگذشت تداوم داشت. علاوه بر این او از سال ۱۳۷۹ تا مهر ماه ۱۳۸۰، ۱۷ شماره از ماهنامه «دانش و مردم» را منتشر کرد.
شهریاری در سال ١٣٨١ از دانشگاه کرمان دکترای افتخاری ریاضیات گرفت و در سال ١٣٨۴ به عنوان چهره ماندگار علمی در رشته ریاضیات برگزیده شد. باید اذعان کرد که پرویز شهریاری در آسمان علم و فرهنگ ایرانی تکستارهای درخشان بود که هرچند حیات خاکی را بدرود گفته اما با توجه به یادگارهایی که از خود برجای گذاشته، پرتوافشانی و تاثیرگذاریاش بر زیست علمی ایرانیان بیوقفه و تمام ناشدنی خواهد بود. یادش گرامی باد.
منابع:
- در جستوجوی شادی از ژرفنای رنج، گفتوگوی فرجالله صبا با دکتر پرویز شهریاری، ارجنامۀ شهریاری، به کوشش محسن باقرزاده، انتشارات توس
- مولف و مترجم جاودانه، زندگینامه دکتر پرویز شهریاری، نشریه مهرگان کانادا، سال اول، شماره یازدهم
- مستند «فانوس گلستان» مروری بر زندگی، اندیشه، آثار و فعالیتهای دکتر پرویز شهریاری، به کارگردانی میلاد درویش
شنبه 23 ارديبهشت 1391 20:10
سید نیما حسینی
برچسبها: پرویز شهریاری, چهره های ماندگار, پيروان دين زرتشت, ریاضی