| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
سپهبد امان‌الله جهانبانی (۱۳۵۳-۱۲۷۴) از صاحب‌منصبان در دوران دودمان پهلوی بود. وی از فرماندهان ارتش شاهنشاهی ایران و هم‌چنین ۵ دوره نماینده مجلس سنا در دوران سلطنت محمدرضاشاه پهلوی و مدتی نیز رئیس اداره کل صنایع و معادن بود.
تحصیلات ابتدائی و خدمت در قزاقخانه
نصرت‌الله فرزند امان‌الله میرزا ضیاءالدوله نوهٔ سیف‌الله میرزا چهل و دومین پسر فتحعلی شاه قاجار که پس از انتحار پدر امان‌الله خوانده شد. امان‌الله را از ۱۰ سالگی جهت تحصیلات مقدماتی و عالی به مدارس نظام روسیه فرستادند. پس از بازگشت با درجه یاوری در قزاقخانه مشغول خدمت شد. چندی ریاست قسمت توپخانه آتریاد کرمانشاه را برعده داشت. در همان آتریاد سرهنگ رضاخان فرمانده قسمت پیاده بود. امان‌الله مقارن کودتای اسفند ۱۲۹۹ درجه سرهنگی داشت
قشون متحدالشکل
پس از تشکیل قشون متحدالشکل امان‌الله به ریاست ارکان حرب قشون برگزیده شد. وی فرمانده قوای اعزامی به آذربایجان جهت دفع خطر اسماعیل آقا بود که با کسب پیروزی در نبرد شکریازیقلعه چهریق را به تصرف قوای دولتی درآورد و نشان ذوالفقار گرفت. در خرداد ۱۳۰۲ سرپرست ۵۰ نفر دانشجویی بود که برای تحصیل نظام به اروپا اعزام شدند و دوره ژنرالی را آنجا طی کرد. در اوایل ۱۳۰۵ در معیت رضاشاه به خراسان سفر نمود و پس از خلع درجه و برکناری جان محمدخان فرمانده لشکر شرق شد. در ۱۳۰۶ با حفظ سمت به بلوچستان رفت و در چند زدوخورد به آن منطقه امنیت بخشید و درجه امیرلشکری گرفت. چندی هم ریاست بازرسی ارتش را سرپرستی می‌کرد. در ۱۳۱۴ رئیس دانشگاه جنگ شد و در اسفند همان سال به ریاست اداره کل صنایع و معادن رسید
مغضوبیت
در نیمه‌های سال ۱۳۱۶ پس از یک شرفیابی به دلایل نامعلومی مورد غضب رضاشاه قرار گرفت. لاجرم از ریاست صنایع و معادن برکنار شد و چندی در زندان دژبان و بعد در زندان قصر حبس بود. سرانجام پس از یک سال با خلع درجه و اخراج از ارتش از زندان آزاد شد ولی تحت نظر پلیس بود
بازگشت به سیاست
پس از استعفای رضاخان از جهانبانی اعاده حیثیت شد و با همان درجه به خدمت بازگشت و در کابینه فروغی وزیر شد. ابتدا وزیر کشور و سپس وزیر راه بود. در کابینه سهیلی به وزارت جنگ منصوب شد. برای پنج دوره متوالی سناتور بود و سرانجام به سال ۱۳۵۳ و در ۸۳ سالگی درگذشت
فرزندان
جهانبانی دوبار ازدواج کرد، حاصل این ازدواج‌ها نه فرزند بود. از جمله: نادر جهانبانی، مهرمنیر جهانبانی و خسرو جهانبانی که با شهناز پهلوی ازدواج کرد. یکی از دختران امان‌الله جهانبانی با محمود امان‌پور ازدواج کرد. امان‌پور پدر کریستین امان‌پور خبرنگار ای بی سی است.
قلعه تاریخی بمپور و رابطه آن با سپهبد امان‌الله جهانبانی :
«پاتينجر» يک جهانگرد اروپایی که در سال 1810ميلادي سفري به منطقه بلوچستان داشته است. در بازدید خود ازقلعه بمپوردرمورد محل احداث آن مي نويسد: «افسانه و روايت عاميانه اي ميان مردم بلوچستان حاکي است ، فرمانده ارتش عظيم ، هنگام عبور از اين راه به سواران خود دستور داد تا توبره اسبان را از خاک و گل پر کنند و روي هم بريزند. تعداد سواران آنچنان زياد بود که وقتي خاکها را بر روي هم انباشتند، تپه اي بر جاي ماند». بر فراز اين تپه قلعه «بمپور» ساخته شده که يکي از مشهورترين آثار تاريخي و ديدني بلوچستان به شمار مي آيد. اگرچه روايت ياد شده اندکي مبالغه آميز به نظر مي آيد، اما مروري بر ابعاد جغرافيايي تپه ، نشانگر آن است که خاک اين تپه از مناطق ديگر به محل ساخت قلعه «بمپور» منتقل شده است.
قلعه به صورت دو تکه ساخته شده و از نظر ارتفاع ، اين 2بخش با هم يکسان نيستند. صحن پايين که در ورودي در ديواره شرقي آن قرار گرفته و برجهايي چند نيز آن را احاطه کرده اند. علاوه بر اين ، اصطبل اسبها و يک نقب براي فرار از محاصره به هنگام تسخير احتمالي قلعه نيز وجود داشته است.قسمت فوقاني قلعه ارگ و حاکم نشين بوده است.بلندي تپه از صحن پايين بيشتر بوده به حدي که نفوذ به داخل ارگ براي مهاجمان به علت بلندي و شيب تند تپه ، کار ساده اي نبوده است. درديواره اطراف قلعه 10برج دفاعي قرار داشته است.درباره تپه و قلعه واقع بر روي آن ، تحقيقات متعددي صورت گرفته است.از جمله فرانسوا بالساني، محقق فرانسوي و معاون آکادمي امور درياهاي فرانسه که در سال 1335 ه.ش از قلعه بمپور ديدن کرده معتقد است : «آثاري که من در قلعه بمپور به دست آوردم طبق نظر متخصصان موزه لوور فرانسه ، حداقل مسبوق به دوره ساسانيان است».
... اين قلعه از نظر نظامي ، اهميت قابل توجهي داشته است و به مناسبت محل استراتژيک خود مي توانست در مقابل هجوم بزرگترين قشون هاي نظامي نيز مقاومت کند. بنابراين ، مشخص است که استقرار قلعه در بالاي تپه ، بر حسب تصادف انتخاب نشده است ؛ زيرا اين تپه به گونه اي به اطراف مشرف شده که محال است يک مهاجم دور از چشم نگهبانان به قلعه بمپور نزديک شود. به همين دليل به نظر مي آيد قلعه بمپور يکي از قلاع نظامي قديمي و مهم آسيا و خاورميانه است.اين قلعه علاوه بر موقعيت استراتژيکي ، تنها حدود 2کيلومتر با رودخانه فاصله دارد که از اين نظر نيز موقعيت جالب توجهي دارد. قلعه بمپور در گذشته بلوچستان همواره استوارترين پناهگاه به شمار مي آمده است.به همين دليل ، بارها در زمان هاي مختلف و بخصوص در دوره قاجاريه محاصره وبه توپ بسته شده است.درسال 1257 و با شورش آقاخان محلاتي و حمايت محمدعلي خان (حاکم بمپور) حبيب الله خان شاهسون ، امير توپخانه ارتش قاجار، به اين قلعه يورش برد. در اين دوره ، قلعه صدمات جدي ديد؛ اما کاملا ويران نشد و قابل سکونت بود. در سال 1307هجري شمسي يک نيروي نظامي به سرکردگي سرتيپ امان الله جهانباني قلعه را به توپ بست و بدين ترتيب ، يک قلعه تاريخي به ويرانه اي بدل شد. اگرچه طي سالهاي اخير آب باران ، باد و ريگ هاي صحرا بخشهايي از قلعه را از بين برده است ، اما بخشهاي باقيمانده از قلعه ، همچنان بر فراز تپه اي چشم بينندگان را حتي از فرسنگها راه دور به خود خيره مي سازد. به قلم احمد آچاک
غائله آذربایجان :
در سال ۱۳۲۴ بعد از غائله آذربایجان و پیشه وری و ... برای رسیدگی به دادخواهی‌های مردم و قتل عام قریه لیقوان هیئتی به ریاست تیمسار سرتیپ امان‌الله جهانبانی به تبریز آمد و در عمارت عالی‌قاپو، مرکز کار استانداری اقامت گزیدند .
از تزار تا شاه: زندگینامه و خاطرات سپهبد امان‌الله جهانبانی
محمود طلوعی در کتاب از تزار تا شاه به زندگی جهانبانی پدر پرداخته است . این کتاب در ۲۵ / ۶ / ۱۳۸۸ منتشر شده است و ۳۷۸ صفحه دارد .
برچسب‌ها: سپهبد امان‌الله جهانبانی, سپهبد خلبان نادر جهانبانی, شازده های قجری, امان‌الله میرزا جهانبانی
