یوسف ثبوتی (۱۳۱۱ زنجان-)، فیزیکدان سرشناس ایرانی و مؤسس مرکز تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان است .

یوسف ثبوتی در اول شهریور ماه ۱۳۱۱ در خانواده‌ای فرهنگی در شهر زنجان به دنیا آمد. وی پس از اتمام تحصیلات مقدماتی خود در زادگاهش در سال ۱۳۲۹ به طور همزمان در دو رشته کشاورزی و فیزیک دانشگاه تهران پذیرفته شد که به دلیل علاقه وافر به فیزیک، این رشته را برای ادامه تحصیل انتخاب کرد. ثبوتی در دوران دانشگاه با توفان‌های سیاسی شدید سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۳ همراه بود. وی پس از پایان تحصیلاتش در آزمون نقشه‌برداری قبول شد و به صورت رایگان به یاری دکتر حسین کشی افشار شتافت و پس از چندی با معرفی وی به «دانشگاه تورنتو» در کانادا عزیمت کرد و موفق شد که درجه کارشناسی ارشد را از آن دانشگاه دریافت کند. ثبوتی پس از آن به «دانشگاه شیکاگو» راه یافت و به تحصیل اختر فیزیک نزد استادان صاحب‌نامی هم‌چون «سابراهمانین چاندراسکار» و «اوون چمبرلین» پرداخت. او در سال ۱۳۴۲ مدرک دکتری تخصصی خود را در این رشته دریافت کرد و برای تدریس با سمت استادیاری رهسپار «دانشگاه نیوکاسل» در انگلستان شد. دکتر ثبوتی پس از مدتی به ایران بازگشت و چندی بعد با سمت دانشیاری در دانشگاه شیراز به کار مشغول شد. فعالیت وی در دانشگاه شیراز سرآغاز تحولات جدیدی در دستگاه آموزش عالی ایران بود. نظام ترمی - واحدی کنونی از دستاوردهای دکتر ثبوتی برای نظام آموزشی کشور است. وی، هم‌چنین طرح ارتقای اعضای هیات علمی بر مبنای پژوهش‌های آنان را پیشنهاد داد و آن را در دانشگاه شیراز اجرا کرد. پایه‌گذاری دوره‌های کارشناسی ارشد در آن دانشگاه از جمله دیگر خدمات استاد در دوران فعالیت در دانشگاه شیراز می‌باشد. دکتر ثبوتی در سال ۱۳۴۸ در یک فرصت مطالعاتی به «دانشگاه پنسیلوانیا» رفت و ضمن تحقیقات به تدریس در آن دانشگاه پرداخت. وی پس از مدتی به ایران بازگشت و علاوه بر تدریس در «دانشگاه صنعتی شریف» در سال ۱۳۵۱ طرح تاسیس رصدخانهٔ ابوریحان بیرونی شیراز را ارائه داد. این رصدخانه که در سال ۱۳۵۶ افتتاح شد، بزگترین رصدخانهٔ فعال ایران می‌باشد.

استاد پس از آن، دوره دکتری نجوم در دانشگاه را بنیان گذاشت و زمینه تحصیلات عالیه علاقه‌مندان اختر فیزیک را در دانشگاه شیراز فراهم کرد. دکتر ثبوتی با پی‌گیری‌های فراوان، «مرکز تحصیلات تکمیلی در علوم پایه زنجان» را در سال ۱۳۷۰ تاسیس کرد. هم‌چنین در ایجاد انجمن نجوم ایران در سال ۱۳۷۵ که با تلاش چند اخترشناس حرفه‌ای ایران محقق شد، نقش مهمی برعهده داشت. از استاد ثبوتی بیش از ۵۰ مقاله پژوهشی در مجلات علمی بین‌المللی منتشر شده‌است. این پژوهشگر خستگی ناپذیر در عرصه فیزیک و نجوم علاوه بر دریافت عنوان کتاب سال جمهوری اسلامی و مدال پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در سال ۲۰۰۰ میلادی به دلیل فعالیت‌های مستمر علمی به دریافت مدال ویژه آکادمی علوم جهان سوم مفتخر شده‌است.

برگزاری کنفرانس ثبوتی

انجمن فیزیک ایران در شهریور ماه ۱۳۸۱ هفتادمین سال موجودیت خود را همزمان با هفتادمین سالگرد تولد استاد ثبوتی در کنفرانس سالانهٔ فیزیک ایران جشن گرفت. این برنامه به احترام این همراه خستگی‌ناپذیر سال‌های فیزیک ایران، کنفرانس ثبوتی نامگذاری و با حضور بیش از ۸۰۰ تن از استادان و دانشجویان فیزیک ایران با شکوه خاصی در دانشگاه زنجان برگزارشد.

برکناری از ریاست دانشگاه علوم پایه زنجان

کامران دانشجو، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در طی حکمی در تاریخ سی مرداد ۱۳۸۹ دکتر یوسف ثبوتی را از ریاست دانشگاه علوم پایه زنجان که خود موسس آن بوده‌است برکنار کرد. وی دکتر رسول خدابخش را به سمت ریاست این دانشگاه برگزید. این حکم اعتراضات متعددی را در شهر زنجان و بویژه میان دانشجویان در پی داشت که به دلیل علاقه شدید دانشجویانش بود. هم چنین مجمع نمایندگان استان زنجان در پی برکناری پرفسور یوسف ثبوتی از ریاست دانشگاه علوم پایه زنجان با ارسال نامه خطاب به وزیر علوم، تحقیقات و فناوری نسبت به این تصمیم واکنش نشان داد و خواستار تجدیدنظر وزیر علوم در این خصوص شد. در این خصوص عده‌ای از بازاریان زنجان با امضای طوماری خواستار لغو هرچه سریعتر حکم عزل پروفسور شدند.

پاسخ پروفسوریوسف ثبوتی به ادعاهای معاون وزیر

روزنامه خبر نوشت:

پروفسور یوسف ثبوتی، رئیس سابق دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان، دل پری از برکناری خود دارد. او در اولین مصاحبه اختصاصی اش با رسانه ها، به "خبرآنلاین" گفت تاکنون هیچ حکمی به جز حکم برکناری اش دریافت نکرده است و در صورت دریافت نیز "وقت" همکاری در مشاغل جدید را ندارد. با این وجود طبق اعلام وزارت علوم، این دانش آموخته دکترای اختر فیزیک از دانشگاه شیکاگوی ایالات متحده به عضویت در هیات امنای زنجان، هیات ممیزه مرکزی علوم پایه، فنی و مهندسی، کشاورزی و دامپزشکی وهیات ممیزه دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه منصوب شده است.

از سویی به دلیل  اعتراضات دانشجوهایش ، پرفسور ثبوتی در مراسم معارفه رئیس جدید دانشگاه حاضر نشد و اکنون نیز در خانه به سر می برد. وی درباره برنامه های آینده اش به "خبر آنلاین" می گوید که تا زمانی که وقت زندگی دارد، تدریس خواهد کرد. وی همچنین از کسانی که اخباری را درباره نحوه مدیریت وی منتشر کرده اند انتقاد کرد و به صراحت، معاون وزیر علوم را به چالش  کشید. گفتگوی حضوری ما را با این استادتمام دانشگاه در منزل ایشان واقع در زنجان می خوانید.

جناب پروفسور! ظاهرا برکناری شما حرف و حدیثهای زیادی را در پی داشته است . خودتان در این باره چه می گویید؟

دلم می خواهم هر چه زودتر این موضوعها جمع شود. من از این حرفها دل خوشی ندارم.

شما که خودتان استعفا ندادید؟

از دانشگاه علوم تکمیلی زنجان؟

بله، اینطور که وزیر علوم اعلام کرده است تعدادی از روسای دانشگاه ها که اخیرا عوض شده اند ، خودشان استعفا داده اند

من استعفا ندادم و کنار گذاشته شدم.

برای این برکناریها دلیلی مانند ارتقاء سطح علمی دانشگاه ها بیان شده، آیا برکناری روسا چقدر در روند ارتقای سطح علمی کشور موثر است؟

والله! ببینید فکر می کنم اقلا در دانشگاهی که من مسئولش بودم اگر چه افرادی نخواهند اوضاع را وارونه نشان بدهند، استادان و دانشجویان به قدری بالغ هستند که کار علمی خودشان را بکنند.

یعنی می فرمایید این برکناری در دانشگاه ها تاثیری ندارد و دانشجو کار خودش را ادامه می دهد؟

از طرف دانشگاهی که مسئولش بودم این حرفها را می زنم. بقیه جاها را خبر ندارم. تا به حال جز معلمی کار دیگری نکرده ام. این که سیاست کلی وزارتخانه چه بوده را نه در بندش بوده ام و نه علاقه ای داشتم که ببینم در وزارتخانه چه می گذرد.

پس دلیلی اصلی این برکناریها که در یک ماه، 20 و چند رئیس دانشگاه و مرکز پژوهشی را ناگهان عوض می کنند، چیست؟

یک مقداری از این تغییرات طبیعی است و یک مقدار هم به ذوق و تفکر مسئول بالاتر برمی گردد که به آنها کاری ندارم. مخصوصا در این روزها حوصله این حرفها را ندارم و می خواهم موضوع جمع بشود.

ترجیح می دهید بعد از برکناری، در مناصبی که وزیر علوم برای شما در نظر گرفته است، کار کنید؟

حکمی دست من نرسیده است و اگر هم برسد، باید بگویم اینها کارهایی بود که 20 سال پیش انجام می دادم و فکر نمی کنم وقتش را داشته باشم که دوباره کارهای سابق را بخواهم از سر بگیرم.

پس با این حساب برای بازنشستگی چه طرحی دارید؟

بازنشستگی یک چیز است که حقوق دولت را بگیری و در خانه بمانی و این که ایامت را چگونه بخواهی بگذرانی، یک چیز دیگر. ببینید! من یک ماشین خودکارم که تنظیم شده ام فقط معلمی کنم. این را ادامه خواهم داد تا زمانی که وقتم تمام شود.در حال حاضر نیز باید بگویم رئیس فعلی دانشگاه تحصیلات تکمیلی از لحاظ علمی، اخلاقی، تعهد کاری و مدیریت آدم بسیار موجهی است و من او را از هر لحاظی قبول دارم.

یکی از انتقادات اساسی به مدیریت شما، تعداد دانشجوی 600 نفر دانشگاه بود. منتقدان می گفتند این دانشگاه ظرفیت بسیار بیشتری دارد. چرا این تعداد دانشجو را تربیت می کردید؟

ببینید! اساسنامه دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان بر مبنای کیفیت در آموزش نوشته شده است و به علاوه دانشجوی دکترا و کارشناس ارشد تربیت کردن فرق می کند با اینکه یک کلاسی را باز کنی و 50 نفر دانشجو را در آن رها کنی تا آخر ترم، به هر کدام از آنها مدرک دانشگاهی بدهی و بگویی به جامعه برگردند. افرادی که این حرفها را می زنند، از زیر و بم مسایل تربیت دانشجوی دکترا و فوق لیسانس خبر ندارند.

ولی کسانی که این حرفها را می زنند در بالاترین سطوح تصمیم گیری وزارت خانه مدیریت می کنند؟

خب، چه کار کنم؟

یعنی می گویید آنها از نحوه تربیت دانشجو خبر ندارند؟

آن کسی که این حرف را زده که باید در دانشگاه تحصیلات تکمیلی هزاران نفر را پذیرش کرد، از آموزش و تربیت دانشجوی دکترا  خبر ندارد، حالا هر کس می خواهد باشد.

با این وجود فکر نمی کنید بعد از شما به تعداد دانشجویان دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان اضافه شود و به همان حدی که می خواهند برسد؟

این را که باید از رئیس جدید بپرسید.

آقای دکتر، بهتر است از مسایلی بپرسیم که می گویند در زمان تصدی شما در دانشگاه وجود داشت.

منظورتان کدام مسایل است؟

مثلا موضوع نداشتن حراست و دفتر نمایندگی رهبری در دانشگاه؟

اینها هم اطلاعات غلطی است که در این روزها خیلی می گویند. حراست ما در سال اول تاسیس دانشگاه، زیر نظر دانشگاه زنجان، اداره می شد. در سال دوم به ما گفتند یک نفر را به عنوان حراست مستقل خود معرفی کنید. شخصی معرفی شد و بعد، ایشان مراجعه کرد و از ما اتاق و دفتر و امکانات خواست و ما در اختیار ایشان قرار دادیم. یک نفر را هم به عنوان کارمند و نیروی انسانی خواست که آن را هم به ایشان دادیم. این شخص دو ماه ماند و چون خانم کم سن و سالی بود و سنش از تمام دانشجویان دانشگاه کمتر بود، دید کسی موردی ندارد که بخواهد تذکر بدهد، این بود که گذاشت و رفت. دو سال ایشان نبود و بعد هم هر چه ماندیم هیچ خبری نشد. دفتر و امکاناتش را همانطور نگه داشته بودیم و ایشان خودش مراجعه نکرد. این مسئله حراست ما بود. درباره موضوع نمایندگی دفتر مقام معظم رهبری در دانشگاه نیز شخصا حداقل دو بار به حجه الاسلام محمدیان رئیس دفاتر نمایندگی مقام معظم رهبری در تمام دانشگاه ها که با همدیگر آشنا و دوست هستیم، گفتگو کردم. با ایشان دو بار در فرصتهایی که در گردهمایی روسای دانشگاه های سراسر کشور تشکیل شده بود، ملاقات کردم و خواهش کردم نمایندگی به دانشگاه ما اختصاص بدهد. ایشان فرمودند چون تعداد دانشجوی شما اندک است و ما هم نیرو نداریم، نمی توانیم شخصی را مستقلا به شما بدهیم، خودتان از طرف ما نماینده باشید. ولی این روزها در بوق و کرنا کرده اند که ثبوتی نگذاشته نهاد مقام معظم رهبری و حراست در دانشگاه باز شود. لابد می خواهید درباره نمازخانه و مسجد هم بپرسید؟

اگر شما می فرمایید که ما گوش می دهیم؟

می گویند دانشگاه ما مسجد و نماز خانه ندارد. این گفته هم راست نیست. همین دو ماه پیش حاج آقا ابوترابی نایب رئیس مجلس شورای اسلامی در دیداری که از استان زنجان داشتند، تشریف آوردند دانشگاه و در نمازخانه دانشگاه ما نماز خواندند و ما هم به اتفاق 25 دانشجوی دختر و پسر و چند تن از اعضای هیات علمی پشت سر ایشان نماز خواندیم. مسجد ما از سال گذشته احداث شده و طبقه دوم آن هم از شش ماه پیش شروع شده که کارش در شرف اتمام است.

حالا که صحبت به اینجا رسید، بد نیست درباره تعدادی از اعضای هیات امنایی که شما معرفی کردید و به دلیل سکولار بودن رد صلاحیت شدند نیز بپرسم. این نیز واقعیت ندارد؟

هیات امنای ما بین دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان و دانشگاه زنجان مشترک است. من یادم نمی آید چه کسانی را معرفی کردیه ایم. برای من اشخاص علی السویه هستند. یک موردی را دقیقا خاطرم هست با رئیس دانشگاه زنجان لیست را مشترکا تصویب کردیم و معرفی کردیم به وزارت علوم. دیگر نمی دانم برای سکولار بودن یا چیز دیگری بود که این مسایل اتفاق افتاد. خاطرم نیست.

فکر می کنید، چه دلیلی برای کنار گذاشتن شما وجود داشت؟

ببینید! آقای دکتر خواجه سوری، معاون محترم فرهنگی وزارت علوم امروز گفته که در 20 سال گذشته، هیچ وزیری جرات نکرده بود پایش را بگذارد در دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان و من می گویم اگر شهید هم بشود باید بروم و ثبوتی را از آنجا بردارم و رئیس دانشگاه را عوض کنم.

حقیقت این است که در طول 20 سال گذشته، دوستان زیادی که بعضا وزیر هم بوده اند، تشریف آوردند و در دانشگاه خدمتشان بودیم.

از جمله در ابتدای تاسیس دانشگاه در حدود 20 سال پیش، آقای دکتر معین وزیر اسبق علوم تشریف آوردند و در جشن 10 سالگی دانشگاه نیز ایشان مجددا به دانشگاه امدند.

آقای دکتر توفیقی که مدتی سمت وزارت علوم را عهده دار بود، یکی از جلسات هیات امنای مشترک دانشگاه زنجان و ما را در محل دانشگاه ما برگزار کرد و ایشان رئیس بود.

همچنین آقای دکتر زاهدی، وزیر سابق علوم در سفر دوم ریاست جمهوری به استان زنجان، ساعت 11 شب که وارد زنجان شد، مستقیما اول از همه تشریف آورد دانشگاه ما و شام خورد.

ساعت 1 و نیم صبح، متوجه شد چراغهای دانشگاه روشن است و دانشجویان دکترا مشغول کار هستند، تشریف برد و با دانشجویانی که بیدار بودند صحبت کرد و از مشکلات دانشگاه پرسید.

شب را در مهمانسرای دانشگاه ما خوابید و بعد از بیدار شدن و نماز صبح و صرف صبحانه برای تشکیل جلسات هیات دولت از دانشگاه ما تشریف بردند. فقط ما افتخار نداشتیم آقای دکتر دانشجو را در دانشگاه تحصیلات تکمیلی زنجان زیارت کنیم. این روزها قرار نیست راستگویی مد روز باشد...../تحلیل:تابناک

فعالیت‌ها

علمی

• استادیار بخش ریاضی، دانشگاه نیوکاسل، انگلستان، ۴۳-۱۳۴۲
• دانشیار بخش فیزیک، دانشگاه شیراز، ۵۰-۱۳۴۳
• دانشیار مدعو بخش نجوم، دانشگاه پنسیلوانیا، آمریکا، ۴۸-۱۳۴۷
• استاد فیزیک، دانشگاه شیراز، -۱۳۵۰
• محقق ارشد انستیتوی نجوم و اختر فیزیک، دانشگاه آمستردام، هلند، ۵۴-۱۳۵۳
• محقق مدعو مرکز نجوم و اختر فیزیک، دانشگاه شیکاگو، آمریکا، ۶۴-۱۳۶۳
• استاد مدعو بخش فیزیک، دانشگاه نورث ایسترن، بوستون، آمریکا، ۷۱-۱۳۷۰
• عضو وابسته مرکز بین‌المللی فیزیک نظری (تریست ایتالیا)، ۷۲

اجرایی

• مؤسس و رئیس مرکز تحصیلات تکمیلی در علوم پایه- زنجان، ۳۰ مرداد۱۳۸۹ - ۱۳۷۰
• رئیس بخش فیزیک دانشگاه شیراز، ۶۰-۱۳۵۸ و ۵۳-۱۳۵۰
• مؤسس و رئیس رصدخانه ابوریحان بیرونی، دانشگاه شیراز، ۶۵-۱۳۵۲
• عضو هیئت مؤسس و رئیس انجمن فیزیک ایران، ۷۸-۱۳۷۵ و ۶۷-۱۳۶۵
• عضو هیئت مؤسس و رئیس انجمن نجوم ایران^{[۲][پیوند مرده]}، ۱۳۸۱-۱۳۷۵
• عضویت شورای همکاریهای علمی و بین‌المللی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، تا کنون-۱۳۷۶
• عضو شورای دانشگاه شیراز، ۵۷-۱۳۵۵

فرهنگی و اجتماعی

• عضو هیئت مؤسس و هیئت مدیره انجمن فیزیک ایران، ۵۴-۱۳۵۰ و ۷۰-۱۳۶۲
• عضو جامعه منجمین آمریکا، تا کنون- ۱۳۴۷
• عضو انجمن بین‌المللی نجوم، تا کنون- ۱۳۴۸
• عضو هیئت مشاوران مجله علوم و تکنولوژی ایران، ۵۴-۱۳۵۰
• عضو هیئت تحریریه مجله علوم و تکنولوژی ایران، تا کنون- ۱۳۶۲
• عضو هیئت مشاوران مجله فیزیک ایران، تا کنون-۱۳۶۵
• عضو آکادمی علوم جهان سوم، تا کنون- ۱۳۶۶
• عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، تا کنون- ۱۳۶۸
• عضو شورای علمی مرکز بین‌المللی فیزیک نظری (تریست ایتالیا) ۱۳۷۴-۱۳۶۸
• عضو شورای عالی کتابخانه منطقه‌ای علوم و تکنولوژی شیراز، ۷۷-۱۳۷۰
• پیشنهاد دهنده و پیگیر برنامه کارشناسی ارشد فیزیک (۱۳۴۶) و برنامه دکتری فیزیک (۱۳۶۵) در دانشگاه شیراز

افتخارات

• ۱۳۵۷ - مدال پژوهشی- وزارت علوم
• ۱۳۶۶ - عضویت در آکادمی علوم جهان سوم، تا کنون-
• ۱۳۶۸ - عضویت در فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، تا کنون
• ۱۳۷۴ - جایزه کتاب سال ایران - ریاست جمهوری اسلامی ایران
• Medal Lecture, in Physical Sciences, The Third World Academy of Sciences, TWAS, ۲۰۰۰
• ۱۳۷۹ - جایزه خوارزمی
• ۱۳۸۰ - چهره ماندگار
• ۱۳۸۱ - تجلیل انجمن فیزیک ایران و نام‌گذاری کنفرانس فیزیک سالانه ۱۳۸۱ بنام کنفرانس ثبوتی

پروفسور يوسف ثبوتي فهرست وار اينگونه بود و شده :

سال و محل تولد : 1311 زنجان
رشته تخصصی : فيزيک و اختر فيزيک
فعاليت ها :
- گذراندن تحصيلات ابتدايی تا اخذ ديپلم در سال 1329 در زادگاه خود
- ورود به دانشکده علوم دانشگاه تهران و اخذ ليسانس در رشته فيزيک در سال 1332
- عزيمت به کانادا و دريافت فوق ليسانس فيزيک از دانشگاه تورنتو
- ورود به دانشگاه شيکاگو و کسب دکترای تخصصی در رشته فيزيک و اختر فيزيک در سال 1342
- عزيمت به انگلستان و استادياری بخش فيزيک دانشگاه نيوکاسل طی سالهای 1343-1342
- بازگشت به ميهن و دانشياری بخش فيزيک دانشگاه شيراز طی سالهای 1350-1343
- تدريس در دانشگاه های آمريکا، هلند و ...
- ارتقاء به مقام استادی دانشگاه شيراز در سال 1350
- عضويت و رياست شماری از انجمن ها و سازمان های معتبر علمی فعال در زمينه فيزيک و اختر فيزيک در داخل و خارج از کشور
- عضو وابسته مرکز بين المللی فيزيک نظری در تريست ايتاليا
- تأسيس و رياست مرکز تحصيلات تکميلی در علوم پايه زنجان در سال 1370
- عضو پيوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ايران
- برگزيده شدن به عنوان چهره ماندگار عرصه علم فيزيک در نخستين همايش چهره های ماندگار سال 1380
- عضو پيوسته فرنگستان علوم جمهوری اسلامی ايران
- برگزيده شدن به عنوان چهره ماندگار عرصه علم فيزيک در نخستين همايش چهره های ماندگار سال 1380
آثار :
- تحول ستارگان
- فيزيک گرما
- نگارش مقالات متعدد علمی در نشريات معتبر علمی بين المللی