میرزا محمدصادق موسوی اصفهانی (درگذشت ۱۲۰۴ قمری) متخلص به «نامی»، منشی و وقایعنگار کریمخان زند و شاعر است. وی مؤلف تاریخ گیتیگشا با موضوع تاریخ دوره زندیه است. این کتاب اولین بار در ۱۳۵۷ با تصحیح و مقدمه سعید نفیسی منتشر شدهاست. او پنج مثنوی خمسه به تقلید از خمسه نظامی با عنوان «نامی نامه» سروده که مشتمل است بر: درج گهر، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، وامق و عذرا، یوسف و زلیخا. نسخ خطی چهار مثنوی او موجود است، ولی از یوسف و زلیخای او نشانی در دست نیست.
میرزامحمدصادق که وقایع نگار کریم خان زند بود، از سوی وی و جعفرخان (متوفی 1202)، برادرزادة کریم خان ، به نوشتن تاریخ سلسلة زندیه مأمور شد و تاریخ گیتی گشا را نوشت .
تاریخ گیتی گشا ، کتابی در تاریخ زندیه به فارسی . این کتاب مجموعه ای است از سه تألیف : تاریخ گیتی گشا و دو ذیل ، که هرکدام مؤلف جداگانه ای دارد. تاریخ گیتی گشا (بخشِ اول کتاب ) تألیف میرزامحمدصادق موسوی اصفهانی (متوفی 1204) است
تاریخ گیتی گشا از مهمترین و معتبرترین اسناد تاریخی زندیه است ، زیرا مؤلف آن از حوادث عصر خود تا 21 محرّم 1200 سخن گفته و بسیاری از وقایعی را که خود شاهد آنها بوده ، بدون کم وکاست ، شرح داده یا وقایع را از خاطرات و مشاهدات و نوشته های میرزامحمدحسین فراهانیِ وزیر، نقل کرده است . نثر این کتاب سست و متکلفانه و به شیوة مرسوم برخی تاریخ نویسانِ پس از صفویه، همراه با کنایات و استعارات و تشبیهات فراوان و جملات زاید است ، به طوری که خواننده رشتة کلام را از دست می دهد
ذیل نخستینِ (بخش دوم ) تاریخ گیتی گشا را، چنانکه گفته شد، عبدالکریم تألیف کرده است . وی پس از مرگ نامی به فرمان میرزامحمدحسین فراهانی مأمور ادامة تألیف این کتاب شد. او پس از مرگ لطفعلی خان زند در 1209، به خدمت شاهان قاجار درآمد و تاریخی در بارة سلطنت فتحعلی شاه نوشت . این ذیل به طور کلی وقایع ایران پس از مرگ کریم خان و رویدادهای بعد از 1200 تا اواسط پادشاهی لطفعلی خان زند است . نظر به اینکه مؤلف در ذیل خود از کتاب گلشن مراد ، تألیف میرزاابوالحسن غفاری در 1210، یاد می کند روشن می شود که این ذیل پس از این تاریخ نوشته شده است .
ذیل دومِ (بخش سوم ) کتاب در بارة پایان احوال لطفعلی خان و حاجی ابراهیم خان ، کلانتر شیراز، است و آن را آقامحمدرضا شیرازی نوشته است که از او اطلاعی در دست نیست . بنا بر متن ذیل دوم ، او این ذیل را پس از 1219 به پایان رسانده است .
نویسندگان این کتاب ، گرچه در شرح حوادث امانت را رعایت کرده اند ولی حقایق را با اغراق گویی که در آن روزگار مرسوم بوده است درآمیخته اند. نویسندگان ذیل اول و دوم ، به رغم آنکه سلسلة زندیه هنگام نگارش ذیلها منقرض شده بود، از این سلسله خصوصاً از لطفعلی خان زند جانبدارانه سخن گفته اند.
محمداسماعیل خان وکیل الملک نوری ، حکمران کرمان (متوفی 1286)، پیش از 1275، تاریخ گیتی گشا را بدون در نظر گرفتن دو ذیل آن ، تهذیب و عبارت پردازیهای آن را حذف کرد
تاریخ گیتی گشا و دو ذیل آن را سعید نفیسی با افزودن مقدمه و حواشی و فهارس در 1317ش در تهران به چاپ رساند.
برچسبها: میرزا محمدصادق موسوی اصفهانی, خاندان موسوي, كريم خان زند, لطفعلي خان زند