پرویز مرزبان در سال ۱۲۹۶ در یک خانواده از اعیان قدیمی تهران به دنیا آمد. او فرزند امین‌الملک (اسماعیل مرزبان) بود .

مرزبان تحصیلات متوسطه را در رشته زبان و ادبیات فرانسه انجام داد و در سال ۱۳۱۹ از دانشسرای عالی در رشته زبان انگلیسی موفق به اخذ لیسانس شد. مرزبان در مهرماه سال ۱۳۲۳ با نوۀ عمویش، خانم "یگانه"، ازدواج کرد. در سال‌های ۱۳۴۰-۱۳۱۶ به‌طور مستمر در دبیرستان‌های تهران به تدریس زبان و ادبیات فارسی، فرانسه، و انگلیسی اشتغال داشت. همچنین درطول سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۷۳ به آموزش زبان و ادبیات انگلیسی و تاریخ و نقد هنر را در دانشگاه‌ها پرداخته است

پرویز مرزبان را بسیاری از اهالی هنرهای نقاشی و تصویری دایره المعارفی زنده از هنرهای تجسمی می‌دانستند.

حاصل ۵۰ سال تالیف و ترجمه او چاپ و انتشار کتاب‌هایی است که هر یک در حوزه خود کتابی مرجع به حساب می‌آیند.

برای اولین بار او بود که چشم ایرانیان را با گستره وسیع هنر جهان، از دوران آغازین تاریخ هنر تا مکاتب متاخر قرن بیستم روشن کرد. کتاب "هنرهای ایران" ترجمه ،پرویز مرزبان، در دوره چهاردهم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کتاب سال برگزیده شد. 

هنرهای ایران، را  ر.دبلیو. فریه، نوشته و  نشر پژوهش فرزان روز، در سال ۱۳۷۴ منتشر کرد. در این کتاب، همه جلوه‌های شگفت انگیز هنرهای ایرانی از پیش از تاریخ و ایران باستان تا عصر اسلامی، برای نخستین بار در مجلدی واحد و در نوزده بخش، به طرزی مرتبط با هم و مکمل یکدیگر، مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است.

مقالات کتاب به قلم بیست تن از کارشناسان سرشناس بین‌المللی نوشته شده است که هر یک در زمینه تخصصی خود از معماری و گچبری و پیکره سازی عهد باستان گرفته تا قالی بافی و نقاشی و نساجی و فلزکاری و سفالگری و هنرهای نسخه پردازی و شیشه گری دوران بعد، اثری مستند و آموزنده و معتبر و دلپذیر با بیش از 170 لوح رنگی، بر آثار «هنرهای زیبا» و «هنرهای کاربردی» جهان افزوده اند.

دکتر پرویز مرزبان در روز پنج شنبه، پنجم اردیبهشت سال ۱۳۹۲ دار فانی را وداع گفت.

آثار تالیف و ترجمه‌ای:

 - تاریخ هنر جانسن (1359).
- ترجمه و ویرایش سلسله مقالات هنری ویژگی اثر: (از یک جلد از بریتانیکا برای دایرةالمعارف اسلامی)-
-خلاصه تاریخ هنر (1367).
- دو مجلد از تاریخ تمدن ویل دورانت.
- فرهنگ مصور هنرهای تجسمی (1365).
- مردانی که دنیا را عوض کرده اند.
- معلم و شاگرد (1335).
- معنی زیبایی (1366).
- نظری به هنر نقاشی (1334).
 - هنرهای ایران ویژگی اثر: ترجمه،این کتاب در دوره چهاردهم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، از طرف وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی معرفی و برگزیده شده است.

مرزباني كه من مي شناسم


نويسنده: محمود جوادي پور

به باورهمگان، كار پرويز مرزبان در دو بخش عمده خلاصه مي شود؛ يكي تاريخ نويسي براي هنر و ديگر واژه گزيني. اما پرويز مرزباني كه من مي شناسم، با تصويري شكل مي گيرد كه در سال 1327 در گالري <آپادانا> ايجاد شد. اولين بار با پرويز مرزبان و يگانه )همسرش( در همين گالري آشنا شدم.
شور و شعف مرزبان براي هنر در آن زمان آنقدر شديد بود كه خيلي سريع ما را به هم نزديك كرد. از آن سال به بعد پرويز مرزبان را در اغلب نمايشگاه ها و محافل هنري ديده ام. از همان سال ها او راه خودش را انتخاب كرد؛ راهي كه گاه با تمجيد از هنرمندان پيموده شده و گاهي هم با نقد و خرده گيري بر آنها. او هميشه با هنر همنشين بوده و در طي اين 50 سال لحظه اي از هنر جدا نشده است. مرزبان بعداز مدتي به ترجمه <تاريخ هنر> مبادرت كرد كه با استقبال خوب منتقدان و هنرمندان همراه بود. مدتي بعد هم <خلاصه تاريخ هنر> را نوشت كه از دست قضا آن هم جاي خود را در كتاب هاي هنري باز كرد. انتشار اين دو كتاب يكي از نقاط عطف تاريخ هنر معاصر ايران است و چه بسيار دانشجوياني كه با خواندن اين كتاب ها به افق هاي تازه اي از بينش و نظرگاه شخصي در قبال هنر رسيدند. 
دعواي بين هنرمند و منتقد هنر، دعوايي قديمي است كه مختص اين جا يا آنجا نيست. اما پرويز مرزبان هر زمان كه از هنرمندي انتقاد يا از او تمجيد كرده، نه تنها دعواي بي حاصلي را به وجود نياورده كه برعكس به بهبود وضع هنر هم كمك كرده است. تفسير مرزبان از هنر ايران، به جهت رابطه نزديك او با ابزار تفسير هنر در جهان، تفسيري دقيق، خوانا و عاري از خطا است. بخشي از كار مرزبان واژه گزيني براي عبارات، اصطلاحات و اسامي اي است كه براي اول بار وارد حوزه معرفتي و زباني ايرانيان شد. اصرار او براستفاده از برگردان صحيح فارسي براي اصطلاحات غربي، به تدوين و انتشار <واژه نامه مصور هنرهاي تجسمي> انجاميد كه كاري است در خور تامل، حاصل همكاري مرحوم حبيب معروف با او. ايرانيان اول بار به واسطه ترجمه هاي دقيق پرويز مرزبان بود كه با واژه هايي چون حجم گري، هيجان گري، واقع نمايي و هيجان گري انتزاعي در برابر كوبيسم، اكسپرسيونيسم و رئاليسم آشنا شدند. معادل هاي فارسي او پيش از آن كه راهكاري براي ارائه برابر نهادهايي هنري قلمداد شود، خدمتي است كه به زبان فارسي و خصوصا به گسترش دامنه واژگاني آن شده است.پرويز مرزبان چند سالي است كه خود را از فضاي هنري و محافل و جلسات مختلف كنار كشيده است. شايد دليل عمده آن، بالا رفتن سن او و كهولت باشد. شايد هم دليل ديگر اين انزوا تنهايي باشد كه بعداز درگذشت حبيب معروف شدت گرفت. به هرحال مرزبان در زمانه اي به نگارش درباب هنر روي آورد كه تاريخ معاصر هنر ايران بيشتر از هر زمان ديگري به ترجمان دقيق و عاري از عيب هنر نياز دارد.

خاکسپاری «پرویز مرزبان» بی هیچ تشریفاتی و بی هیچ مراسمی !!

 پرویز مرزبان، هم رفت. او هم پیوست به درگذشتگان پرشمار سال 92. دو، سه سالی بود که خبری از این تاریخ نگار و مترجم پیشرو نداشتیم اما کتاب‌هایش در دانشکده‌ها دست به دست می‌گشت و استادان با اشتیاق تمام آنها را تدریس می‌کردند.
مرزبان روز گذشته در سکوت به خاک سپرده شد؛ بی هیچ تشریفاتی و بی هیچ مراسمی. دختر آن مرحوم درباره خاکسپاری پدرش گفت: «پدر روز پنجشنبه بعد از دو هفته ناخوشی درگذشت و ما هم برای خاکسپاری‌شان معطل نکردیم. ایشان را در آرامگاه خانوادگی‌مان در بهشت زهرا به خاک سپردیم. مراسمی ساده و صمیمی گرفتیم، بی هیچ دعوتی. پیش خود گفتیم برای چه منتظر بمانیم. برای که منتظر بمانیم؟ البته مجلس یادبودی برپا می کنیم که زمانش اعلام خواهد شد.»
به گواه منتقدان و کارشناسان هنر، پرویز مرزبان دایره المعارف متحرک هنرهای تجسمی بود. حاصل 50سال تالیف و ترجمه او چاپ و انتشار کتاب‌هایی است که هر یک در حوزه خود کتابی مرجع به حساب می‌آیند. برای اولین بار او بود که چشم ایرانیان را با گستره وسیع هنر جهان، از دوران آغازین تاریخ هنر تا مکاتب متاخر قرن بیستم روشن کرد. مرزبان جایی در میانه شهر، در طبقه دهم ساختمانی بلندمرتبه زندگی می‌کرد.
او متولد سال 1296 در تهران بود و کتاب‌ها و مقالات بی شماری در سال‌های فعالیت خود منتشر کرد. این مترجم و مفسر هنر، دوبار در سال‌های 1375 و 1378 برنده کتاب سال برای دو کتاب «هنرهای ایران» و «تنوع تجارب تجسمی» شده است، هرچند همگان او را با کتاب بزرگ و تاثیرگذار «تاریخ و هنر» و همچنین «واژه نامه مصور هنرهای تجسمی» می شناسند. او در گفت وگویی که پیش از این با ما داشت، گفته بود: «پدرم بعد از تحصیل طب در فرانسه به ایران آمد و چشم پزشک شد.با این حال مدام به پاریس رفت و آمد داشت. در یکی از سفرهایش به موزه لوور، راهنمای موزه را برایم به ایران آورد. همین راهنما مسبب علاقه‌مندی من به تاریخ هنر شد. معلم اول من همین راهنما بود و من دیگر معلمی نداشتم تا 35 سال بعد که مامور شدم برای سرپرستی دانشجویان ایرانی به لندن بروم. این زمانی بود که دیپلم زبان و ادبیات فرانسه را از مدرسه سن لویی تهران و لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی را از دانشسرای عالی گرفته بودم.»
مرزبان عصر روز پنجشنبه، پنجم اردیبهشت در بیمارستان «آتیه» تهران دارفانی را وداع گفت.
گروه فرهنگ و هنر سیمرغ درگذشت «مرزبان»را به خانواده آن مرحوم و جامعه فرهنگی تسلیت می‌گوید.

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
www.seemorgh.com/cultture
منبع: روزنامه شرق