محمدعلی مجتهدی گیلانی زادروز ۱ مهر ۱۲۸۷ ۲۳ سپتامبر ۱۹۰۸ لاهیجان, گیلان درگذشت تیر ۱۳۷۶ ۱ ژوئیه ۱۹۹۷ (۸۸ سال) نیس, فرانسه آرامگاه نیس، فرانسه محل زندگی لاهیجان، تهران، نیس ملیت ایرانی پیشه استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران، رییس دبیرستان البرز، سال‌های فعالیت ۱۳۲۰ - ۱۳۵۸ منصب پایه‌گذار دانشگاه صنعتی آریامهر و نخستین نایب‌التولیه آن، رییس دانشگاه شیراز، رییس دانشگاه ملی ایران همسر آننا

دکتر محمدعلی مجتهدی گیلانی ( ۱ مهر ۱۲۸۷، لاهیجان - تیر ۱۳۷۶ ،نیس) استاد دانشکده فنی دانشگاه تهران و رئیس دبیرستان البرز بود. او دانشگاه صنعتی شریف را بنیان نهاد، که در جهان، با عنوان ام آی تی ایران ستوده می‌شود. فارغ‌التحصیلان این دو موسسه حجم زیادی از نخبگان اقتصادی، سیاسی فرهنگی ایران را تشکیل می‌دهند. او همچنین در دوره هایی ریاست دانشگاههای ملی ایران و پهلوی و پلی تکنیک تهران را عهده دار بود.

اوان زندگی

محمدعلی مجتهدی در اول مهر سال ۱۲۸۷ (۲۳ سپتامبر ۱۹۰۸) در لاهیجان، شهری آسوده در میان باغهای چای، شالیزارهای برنج و جنگلهای پرپشت در نزدیکی دریای خزر به دنیا آمد. پدر و مادر او از خانواده‌های با اصل و نسب زمین دار کوچک شهر بودند. پدر او در تجارت ابریشم، یکی دیگر از محصولات اصلی منطقه، هم بود. محمدعلی دو ساله بود که مادر اش را از دست داد. پدر اش یک منضبط سختگیر، و باورمند به تشریفات و آداب و رسوم زندگی در شهر کوچک بود. او به فریبندگی مسموم شهرهای بزرگ بی اعتنا بود و علاقه نداشت پسر اش را به چنین جاهایی بفرستد. حتی در لاهیجان، او به پسرش تنها اجازه داد در مدرسه‌ای اسم بنویسد که توسط اعیان شهر تامین مالی می‌شد. او تحصیل را در هفت سالگی در مدرسه ابتدایی حقیقت شروع کرد. عامل دیگری در تحصیل مجتهدی جوان تاخیر ایجاد کرد: قیام در منطقه، به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی که در نهایت منجر به پیدایش جمهوری شورایی سوسیالیستی ایران در ۱۹۲۰-۱۹۲۱ شد.
وی در سال ۱۳۰۴ خورشیدی استفاده از عایدی که از مایملک مادرش می‌گرفت، به تهران آمد. در این شهر او با دایی‌اش می‌زیست و با پسردایی‌اش رضا رادمنش، که یکی از مهم‌ترین اعضای جنبش کمونیستی ایران شد، در یک اتاق شریک بود. ولی مجتهدی، در همه عمرش، با سیاست سر سازگاری نداشت. نه تنها بیرون از غوغای سیاست ایستاد، بلکه تلاش کرد، موسسات آموزشی مهمی را که مدیریت می‌کرد از هر فعایت سیاسی دور نگه دارد.
مجتهدی به تحصیلات خود را در دارالمعلمین مرکزی ادامه داد. سپس در مدرسه متوسطه شرف تهران سال پنجم و ششم متوسطه را به پایان رساند. در سال ۱۳۱۰ مدرک دیپلم کامل متوسطه (شعبه علمی) را گرفت و در همان سال پس از قبولی در چهارمین دوره امتحانات اعزام محصل به اروپا، جزو صد تن برگزیده محصلان اعزامی شد که به فرانسه رفتند، تا هر یک به نحوی نقشی مؤثری در آینده علمی و فرهنگی ایران ایفا کنند.در سال 1314 مدرك ليسانس خود را در رشته رياضي از دانشگاه ليل دريافت كرد و دوره دكتراي خود را در دانشگاه سوربن گذراند.

ادامهٔ تحصیلات در فرانسه

• ۱۹۳۱-۱۹۳۲ در مدرسه بلز پاسکال در شهر کلرمون فرانسه، تکمیل زبان و آمادگی ریاضیات
• ۱۹۳۲-۱۹۳۵ دانشکده علوم دانشگاه لیل و طی دوره لیسانس علوم و کسب مقام اول در «شهادت‌نامه مکانیک استدلالی» در بین دانشجویان ایرانی و فرانسوی
• انتقال به پاریس جهت طی دوره دکترا در دانشگاه سوربون
• ۱۹۳۵-۱۹۳۸ اخد سه دیپلم عالی فوق لیسانس در آنالیز عالی - مکانیک مایعات - آئرودینامیک و هیدرودینامیک عالی (قسمت ریاضی)
• ۱۹۳۸ گرفتن دکترا با رساله با عنوان «حل برخی مسائل مکانیک مایعات» با امتیاز «شایان افتخار» بالاترین درجات تصویب دکترا

بازگشت به ایران

او پس از ۷ سال با همسر فرانسوی‌اش به ایران آمد و دانشیار ریاضی دانشکده علوم و دانشسرای عالی شد.مجتهدي در اول مهر 1317 به ايران بازگشت و به عنوان دانشيار رياضي در دانشكده علوم و دانشسراي عالي استخدام شد. وي دوران خدمت نظام‌وظيفه خود را در اهواز مي‌گذراند كه ايران به اشغال قواي متفقين درآمد. در شرايط جديد از مهر 1320 مجتهدي ضمن تدريس در دانشكده فني دانشگاه تهران مديريت شبانه‌روزي دبيرستان البرز را به عهده گرفت. در مرداد 1323 يعني سه سال بعد مسئوليت كل دبيرستان به وي واگذار شد. در مدت 34 سالي كه وي مديريت دبيرستان البرز را عهده‌دار بود با حفظ اين مسئوليت به مدت يك سال در خرداد 1340 رياست دانشگاه شيراز را متقبل شد. سپس در آذر 1341 براي مدت سه سال مديريت پلي‌تكنيك تهران را به عهده گرفت. در آبان 1344 مأموريت يافت دانشگاه صنعتي آريامهر را راه‌اندازي كند كه يك ساله توانست تأسيسات ساختماني بدين منظور بنا سازد و هيأت علمي لازم را گردآورد و در سال بعد يعني در مهرماه 45 دانشجو بگيرد. با وجودي كه مجتهدي در راه‌اندازي دانشگاه صنعتي شريف (آريامهر) از خود توانمندي چشمگيري بروز داده بود يك سال بعد از رياست دانشگاه عزل شد. دكتر مجتهدي در سمت رياست دانشگاه ملي در بهمن 46، نيز پنج‌ماه بيشتر دوام نياورد، به اين ترتيب وي خود را در سال 1350 به طور كلي از دانشگاه و نظام آموزش عالي منقطع كرد و بازنشسته شد.
بعد از پيروزي انقلاب دكتر مجتهدي از مهندس بازرگان (نخست‌وزير وقت و همكار سابق وي در دانشكده فني) خواست تا كس ديگري را به جايش در دبيرستان البرز منصوب كند تا وي بتواند براي معالجه چشمش به خارج كشور برود. دكتر مجتهدي پس از عمل چشم در ژنو به ايران بازگشت، اما در سال 61 مجدداً براي معالجه نوه‌اش كه از بدو تولد دچار عارضه قلبي بود به خارج كشور رفت. در اين ايام دكتر مجتهدي خود نيز دچار نارسايي قلبي شد و چند بار سكته قلبي را پشت سر گذاشت و سرانجام در سال 1376 در شهر نيس دار دنيا را وداع گفت.

ریاست بر دبیرستان البرز

گرچه ساموئل جردن آمریکایی و همسرش دبیرستان البرز را پایه‌گذاری کردند، اما بی‌شک این دکتر محمدعلی مجتهدی است که هم اکنون، نامش برای نسل‌هایی از ایرانیان، به طرزی جدایی‌ناپذیر با البرز پیوند خورده‌است.
در سال ۱۳۲۰ مسؤولیت شبانه‌روزی دبیرستان البرز را و ۳ سال بعد، مدیریت کل دبیرستان را به او واگذار کردند. او ۳۴ سال مدیر دبیرستان البرز باقی ماند و با نحوه خاص مدیریتش، دانش‌آموزان برجسته‌ای را پرورش داد، تا آنها نیز هر یک به سهم خود، نقش مؤثری در ساخت فضای علمی و فرهنگی ایران ایفا کنند.
او در سال ۱۳۲۵، مدیر کل اداری و آموزشی وزارت فرهنگ شد. در سال ۱۳۴۱، رئیس دانشگاه پلی‌تکنیک تهران و در در ۱۱ آبان ۱۳۴۴ مسئول تشکیل و تأسیس دانشگاه صنعتی شریف شد و ۱۱ ماه بعد، در اول مهر ۱۳۴۵ دانشگاه را به صورت کامل، تأسیس کرد و تحویل داد.

مشاغل و مناصب

• عضو هیأت علمی دانشکده فنی دانشگاه تهران
• ریاست دانشگاه شیراز
• ریاست دانشگاه پلی‌تکنیک (امیرکبیر)
• ریاست دانشگاه ملّی (شهید بهشتی)
• پایه‌گذار دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف) و نخستین نایب‌التولیهٔ آن
• ریاست دبیرستان البرز

درگذشت

دکتر مجتهدی در سال ۱۳۷۶ در شهر نیس در جنوب فرانسه درگذشت و همان جا به خاک سپرده شد. از آن زمان تلاش‌های دوستداران وی برای انتقال پیکر او به ایران و دفن در لاهیجان به علت مخالفت آننا همسر فرانسوی‌اش، ناکام مانده‌است.

کتاب خاطرات دکتر :

در سال ۱۳۶۷ براي مداواي نارسايي قلب نوه‌اش در شهر نيس اقامت گزيد. در اين سال علي‌رغم اينكه عوارض ناشي از سه بار سكته وي را رنجور ساخته بود، به دعوت فارغ‌التحصيلان دبيرستان البرز به آمريكا رفت كه در حاشيه مراسم ديدار با شاگردانش، دست‌اندركاران طرح تاريخ شفاهي ايران در هاروارد همراه با برگزاركنندگان جلسات بزرگداشت به ضبط خاطرات وي پرداختند.