مستوره افشار (۱۲۵۹- شهریور ۱۳۲۴ یا ۱۳۲۵)از فعالان جنبش زنان در ایران بود و پس از محترم اسکندری ریاست جمعیت نسوان وطنخواه را برعهده داشت.

مستوره فرزند جمشیدخان مجدالسلطنه افشار، از مردان روشنفکر ارومیه بود و مادرش نیز از خانواده آزادیخواه آذربایجانی امام قلی میرزا ملک قاسمی بود. او از کودکی آموختن زبان‌های فارسی، فرانسوی، روسی و ترکی را شروع کرد و در بزرگسالی به فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی در جمعیت نسوان وطنخواه پرداخت.

اهداف جمعیت نسوان وطن‌خواه آموزش دختران، گسترش صنایع ملی، تحصیل زنان بزرگسال (کلاس‌های اکابر)، حمایت از دختران بی‌سرپرست و تاسیس بیمارستان برای زنان فقیر، و به طور کلی به دست آوردن حقوق زنان بود. پس از مرگ محترم اسکندری در سال ۱۳۰۴، مستوره افشار به ریاست انجمن برگزیده شد و تلاش بسیار کرد جمعیت را زنده نگه دارد و موفقیت‌هایی نیز بدست آورد: کلاس‌های سوادآموزی، انتشار مقالات حقوق زنان و جلسات سخنرانی تا سال ۱۳۱۱ ادامه یافت. همچنین در نخستین کنگره نسوان شرق که در تهران برگزار شد شرکت فعالی داشت.

مستوره افشار در شهریور سال ۱۳۲۴ یا ۱۳۲۵ درگذشت

مستوره افشار اورمی، اولین فعال حقوق زنان در ایران

نویسنده: محمدعلی ارجمندی ـ نشریه آغری شماره ۱۳۹  

برگ برگ تاریخ پرافتخار آذربایجان حکایت از زنان و مردان آزاد اندیشی است که آزادی را برای مردمان سرزمینشان ارمغان آورده و آن را معنی و مفهوم بخشیده اند. در عرصه حقوق زنان در عصر جدید زنده یاد مستوره افشار اورمی «۱۲۵۹ ـ  ۱۳۲۵ شمسی» نخستین فردی است که در عرصه احیای حقوق زنان و آموزش این قشر از جامعه بطور جد قدم برداشته است.

مستوره افشار اورمی دختر مجدالسلطنه افشار اورمی سردار ناجی غرب آذربایجان در فاجعه جیلولوق و والی آذربایجان در دوران اتحاد اسلام می باشد  مادرش نیز از خانواده والی برجسته آذربایجان امامقلی میرزا ملک قاسمی بوده است. برادر مستوره افشار هم کسی نیست جز پروفسور جلال افشار اورمی پدر علم حشره شناسی ایران، خواهرش توران افشار هم از نامداران علم و ادب این سرزمین می باشد. دو خواهر دیگر مستوره افشار، آلچا و هایده نیز از اعضای فعال انجمن نسوان وطن خواه بودند.

مستوره افشار به سبب پیشینه فرهنگی خانواده و هوش وافری که داشت از همان دوران کودکی جدای از زبان مادری خود ترکی آذربایجانی، زبانهای فرانسه، روس، انگلیسی و فارسی را نیز فرا می گیرد. مستوره دوران نوجوانی را در تفلیس و جوانی را در استانبول سپری کرده و با تجاربی که در خارج از کشور اندوخته در بازگشت به کشورش مثمر ثمر واقع می شود.

به هر حال در بازگشت به ایران و دستگیری پدر توسط قوای انگلیس به جرم وطن خواهی و آزادسازی اورمیه از دست قوای مسلح جیلوهای آسوری که مرتکب جنایت هولناکی در حق مسلمانان آذربایجان شده بودند. مستوره به همراه خانواده اش به سبب تبعید پدرش سردار مجدالسلطنه افشار اورمی به تهران، بالاجبار  در پایتخت سکونت می گزینند. مستوره به همراه خواهرش توران افشار ضمن پیگیری حقوق مسلمانان اورمیه در فاجعه جیللوق و تلاش برای برگرداندن کتابخانه و اموال به غارت رفته پدرشان توسط قوای غارتگر روس به فعالیت های اجتماعی و احقاق حقوق زنان نیز روی می آورد.

مستوره افشار اورمی به کمک بانو محترم اسکندری انجمن نسوان وطن خواه را در سال ۱۳۰۱شمسی تشکیل می دهد. پس از مرگ محترم اسکندری در سال ۱۳۰۳ شمسی، مستوره افشار به ریاست جمعیت دفاع از حقوق زنان برگزیده می شود.

اهم برنامه هایی را که مستوره افشار در آن سال و در آغاز به کار رسمی جمعیت زنان تدوین کرد عبارت بود از لزوم سواد آموزی زنان، تاسیس بیمارستان برای زنان فقیر، سرپرستی دختران یتیم، تهذیب و تربیت زنان، آشنا کردن زنان به حقوق اولیه خود، استفاده از کالاهای تولید شده در صنایع داخلی، امکان دایر کردن کلاسهای آکابر برای زنان بزرگسال و ... بطور کلی هدف وی بدست آوردن حقوق اجتماعی بانوان بود.

انجمن دفاع از حقوق زنان «نسوان وطن خواه» به ریاست مستوره افشار در راستای اهدافشان به موفقیت های بزرگی نیز نائل می شوند. فعالیت های مستوره افشار تنها در این موارد خلاصه نمی شود، وی جدای از نوشتن و انتشار دهها مقاله در رابطه با حقوق زنان و سخنرانی های آتشین در دفاع از جامعه زنان، حتی برای نخستین بار در تاریخ ایران موفق میشود کنگره ی نسوان شرق را در منزل شخصی خود در تهران میزبانی کند.

دومین کنگره بین المللی نسوان شرق در ششم آذر ماه سال ۱۳۱۱ در شهر تهران برگزار می شود و نمایندگان زن کشورهایی چون ترکیه، سوریه، لبنان، مصر، تونس، عراق، هندوستان و چند کشور دیگر به ایران آمدند تا با نطق های قاطع خود، نشان دهند که برای احقاق حقوق مشروع زنان عزم خود را جزم کرده اند. در این میان، مستوره افشار که به عنوان رئیس جمعیت نسوان ایران در این کنگره حضور دارد، آن قدر نسبت به برگزاری این جلسات مشتاق است که پیشنهاد می دهد جلسه مقدماتی کنگره را به منظور بررسی اهداف و جوانب، در منزل او ترتیب دهند. او با گشاده رویی از مهمانان خود پذیرایی کرده و شادمانه آمادگی خود را برای هر گونه کمک به برگزاری هر چه بهتر کنگره اعلام داشت.

به هرحال در جریان همین مذاکرات مقدماتی بود که با توافق اکثریت، هیات رییسه هم مشخص شد. از جمله اعضای هیات رییسه ی کنگره نسوان شرق عبارت بودند از: مستوره افشار، صدیقه دولت آبادی، فخر عادل خلعتبری، نورالهدی منگنه، شاهزاده ملوک خانم اسکندری، عفت الملوک خواجه نوری، فخرآفاق پارسای و یازده نفر دیگر. تمامی این زنان، از جمله مستوره افشار از زنان فعال عرصه های اجتماعی بودند و هر کدام، به نوبه ی خود، در پیشبرد اهداف کنگره تجاربی از پیش اندوخته بودند. متاسفانه در آن برهه از زمان فعالیت های مدنی نسوان وطن خواه ایران با روحیات دیکتاتور مابانه رضاخان سازگار نبود هرچند که او در ظاهر خود را علاقه مند به حقوق زنان نشان می داد ولی تصمیمات وی برخلاف این مهم بود. جمعیت نسوان وطن خواه در حالی که دارای ۱۹۵ عضو رسمی بود در ۱۳۱۲ ه. ش با فرمان شخص رضاخان منحل شد. گفتنی است که مستوره افشار در اواخر عمرش سرپرست شیرخوارگاه تهران بود

کارنامه ی زنانی چون مستوره افشار، صدیقه دولت آبادی، نورالهدی زنگنه و دیگران تا حدود زیادی روشن است و به خوبی روحیه فعال و پویایشان را بازگو می کند.

خانم مستوره افشار اورمی با و جود این که ریاست انجمن را بر عهده داشت، حتی در اداره کلاس های شبانه ی زنان نیز به شدت فعالیت می کرد و در راه گریز از جهل و خرافه به زنانی که تا آن روزها کنج خانه جایگاهشان بود کمک می کرد.

وی که تمام عمر در تکاپو و تلاش برای مردمانی از جنس خودش بود، در سن ۶۵ سالگی در سال ۱۳۲۵ شمسی در شهريورماه بر اثر ابتلا به سرطان درگذشت.