عباس دریانورد (۱۲۵۵ — ۱۳ فروردین ۱۳۳۲ یا ۱۳۳۳) مشهور به ناخدا عباس، دریانورد و شاعر ایرانی در دوره قاجار و پهلوی اول بود. او «مشهورترین ناخدای ایرانی دوره قاجار» است.

آغاز زندگی

عباس در سال ۱۲۵۵ در خانواده‌ای دریانورد در بوشهر به دنیا آمد. تا ۱۲ سالگی در مکتب‌خانه تحصیل کرد و پس از آن همراه پدرش ناخدا احمد به سفرهای دریایی رفت. در جریان یکی از سفرهای دریایی به آفریقا، پدرش در راه فوت می‌کند و او که تابحال تنها چندبار به سکان دست زده‌بود، کشتی را از زنگبار تا بوشهر بدون ناخدا هدایت می‌کند. پس از اجباری‌شدن نام خانوادگی در ایران، او نام دریانورد را برای خود برگزید.

دریانوردی

ناخدا عباس دریانورد دومین ناخدای ایرانی ناو پرسپولیس و بعبارتی نیروی دریایی ایران جدید بوده که نیروی دریایی تشکیل شده از زمان ناصرالدین شاه قاجار به بعد را شامل می شده است . قبل از او ناخدا ابراهیم دریایی فرماندهی این ناو و نیرو را عهده داربود.

ناخدا عباس ناخدایی دو کشتی پرسپولیس و مظفری را بر عهده داشته‌است. پس از از کار افتادن مظفری، فرمانده ناوچه‌های توپ‌دار ضدقاچاق گمرک بوشهر شد.

او محل خور موسی را معرفی نمود و محل ساخت بندر شاهپور بر اساس آن تعیین شد. سپس با درجۀ ناوسروانی، سال‌ها عهده‌دار امور دریایی بندر شاهپور بود. در علامت‌گذاری راه دریایی خور موسی تا بندر شاهپور (بندر امام کنونی) و معشور (ماهشهر کنونی) نیز نقش عمده‌ای داشت و در زمان تأسیس نیروی دریایی ایران، توسط رضاشاه مأمور شد تا شش ماه در شمال برای راه‌اندازی نیروها در دریای خزر مطالعه کرده، طرح ارائه کند.

او از طریق سفرهای دریایی‌اش به زبان انگلیسی، زبان آلمانی و زبان عربی تسلط پیدا کرد و از معدود کسانی بوده که در آن زمان مدارک بین‌المللی دریانوردی دریافت نموده‌است.

هنر و ادبیات

ناخدا عباس به مطالعه و نوشتن علاقه داشت و چند هزار بیت از شعرهای ادبیات فارسی را حفظ بود. در سفرهای خارجی و داخلی خود خاطره‌نویسی می‌کرد که حدود ۲۰۰ صفحه دست‌نوشته از آن‌ها به جا مانده‌است. او همچنین شعرهایی در مدح پیامبر اسلام و ائمه دارد که به همراه ۱۴ عکس و دست‌نوشته‌ها، توسط نوه وی در اختیار بنیاد ایرانشناسی قرار گرفته‌است.

ناخدا عباس در سوگواری محرم نوحه‌خوانی می‌کرد و شیوه عزاداری او هنوز در بوشهر باقی مانده‌است.

او به موسیقی هم علاقه داشت و در کشتی پیانو می‌نواخت.

درگذشت

ناخدا عباس در ۱۳ فروردین ۱۳۳۲‏[۱] یا ۱۳۳۳‏[۲][۳] در اهواز درگذشت[۲] و در آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی دفن شد. بر روی سنگ قبر وی، بیتی از یکی از اشعارش نوشته‌شده:

من از خدمت این آب و خاک نیاسوده‌ام جز به وقت هلاک

شعری در سوگ ناخدا عباس که توسط محمد شریفیان شاعر و آهنگساز بوشهری سروده شده‌است:

تو اي دريانورد آخر به زير گِل وطن كردي ز هجرت دوستانت را به سختي در محن كردي

تو بودي ذاكر شاه شهيدان زاده ي زهرا هميشه يادي از مظلوم بي غسل و كفن كردي

پريدي زين قفس بيرون مثال مرغ خوش الحان بهار آمد عزيز من مگر ميل چمن كردي

تو بودي ناخدا و هم سخن با هر كه در كشور بگو اي آشنا با ما چرا قطع سخن كردي

شدي پنهان به زير خاك اما از فراق تو دل فرزند و يارانت پر از درد و محن كردي

تو رفتي ناخدا آسوده گشتي از غم دنيا دل بوشهريان از مرگ خود بيت الحزن كردي

«شريفيان» بگويد تسليت بر جمله ي ياران چرا كه ذاكري بهر شه دين و زمن كردي

منبع : ویکیپدیا و ادمین

*********

ناخدا عباس دريانورد

اين نوشته ها عينا و بدون هيچ گونه دخل و تصرفي در اسامي و القاب افراد از كتاب شرح حال و اشعار ناخدا عباس دريانورد تاليف آقاي علي نقي بهروزي(1356) گردآوري شده است.

قريب يكصد سال پيش در يك خانواده دريانورد بوشهري مردي زندگاني مي كرد به نام ناخدا احمد كه با كشتي هاي بادباني علاوه بر اين كه سرتاسر خليج فارس را طي كرده بود، تا سواحل هند و آفريقا و زنگبار هم دريانوردي نموده بود ناخدا احمد دو پسر داشت، يكي «ناخدا رضا» كه در شط العرب و رود كارون كشتي هاي تجارتي را راهنمايي مي كرد. بود در حدود سال 1255 هجري شمسي خداوند به ناخدا احمد فرزند ذكور ديگري عطا كرد كه او را «عباس» نام گذاردند.
عباس تحصيلات ابتدايي را در مكتب خانه فرا گرفت و همين كه به سن دوازده سالگي رسيد به همراه پدرش به دريانوردي پرداخت و چون استعداد و هوش بسيار داشت به سرعت در كشتي راني و دريانوردي مهارت يافت. عباس كه بعد ها به «كاپيتان عباس» و «ناخدا عباس» شهرت يافت نام خانوادگي «دريانورد» را براي خود انتخاب كرد از راه مفاخرت گويد:

ليك از فضل خداوند كريم ذوالمنن
وارث دريانوردي باشم از جد پدر

ناخدا عباس در مسافرت ها به واسطه ي معاشرت و آميزش با مردم ممالك خارجه به زبان هاي انگليسي، هندي، آلماني، فرانسوي، و ژاپني آگاهي كامل داشته و با آن ها تكلم مي كرده و اشعاري هم به زبان هندي گفته است.
ناصرالدين شاه قاجار در سال 1319 هجري قمري يك فروند كشتي جنگي به ظرفيت 485 تن از كشور بلژيك خريداري مي كندكه آن را مظفري نامیدند. تجهيزات اين ناو دو توپ كوچك ته پر و پنج قبضه تفنگ پنج تير بلژيكي بود.

2500 سال بر روي درياها تاليف دريابد فرج ا... رسايي:
معروف ترين فرمانده ناو مظفري «كاپيتان عباس دريانورد» بود كه تجربيات دريايي خود را در سفر هاي افريقا و چين از پدر خود در روي كشتي هاي بادباني آموخته بود.

دريانوردي ايرانيان تاليف اسماعيل رائين:
معروف ترين فرمانده ناو مظفري كاپيتان عباس دريانورد بود كه پدر او از ناخدايان معروف جهازات بادي به شمار مي رفت و سال ها به سواحل آفريقا و چين سفر دريايي كرده بود. در يكي از همين سفر ها بود كه پدر وي فوت كرد و او (كاپيتان عباس) كه جواني بي تجربه از فن دريانوردي بود و تنها طي سفر هايي كه همراه پدرش به آفريقا مي رفت اندكي با ره هاي دريايي و سواحل آشنا شده بود و چند بار نيز شخصا سكان كشتي را به دست گرفته بود، عهده دار اداره و هدايت كشتي شد. و كشتي بدون ناخدا را از زنگبار به بوشهر رساند.
ناخدا عباس دريانورد در مقام فرماندهي كشتي مظفري به درجه كاپيتاني ارتقا يافت و اجازه پوشيدن لباس فرماندهي در يايي را به دست آورد. او نه تنها چند هزار بيت از اشعار شعراي فارسي زبان را از حفظ داشت بلكه خود نيز شعر مي گفت و بسياري از مرثيه ها و نوحه هاي مذهبي او در سراسر خليج فارس معروف و مشهور است. وي پعد از اين كه كشتي مظفري از كار افتاد فرمانده ناوچه هاي توپدار و ضد قاچاق گمرك بوشهر شد. و در سيزدهم فروردين ماه 1333 در سن هفتاد و پنج سالگي بدرود حيات گفت.
در حاشيه صفحه 739 همين كتاب نوشته شده است كه : «...ذكر اين نكته ضروري است كه ناخدا عباس دريانورد در دوران سلطنت اعليحضرت رضا شاه كبير خدمات بزرگي در شناسايي راه هاي آبي و سواحل ايران براي دولت و نيروي دريايي انجام داد. او كاشف راه دريايي خورموسي تا بندر شاهپور (بندر امام کنونی) و سپس معشور (ماهشهركنوني) است و بيشتر علامت گذاري دريايي در اين راه دريايي با نظر او بعمل آمده است»
چون كاپيتان عباس اطلاعات كاملي از وضع سواحل و خليج فارس داشت، موقعيت خورموسي را معرفي كرد و همين امر سبب شد كه بندر شاهپور در كنار آن ساخته گردد و پس از تاسيس نيروي دريايي كه به امر اعليحضرت رضا شاه كبير صورت گرفت، مدت ها با سمت ناوسرواني عهده دار امور دريايي بندر شاهپور بوده است.
چون اعليحضرت رضا شاه كبير به اطلاعات و تجربيات عميق كاپيتان عباس در امور بندري و دريانوردي واقف بود، مدت شش ماه او را به همراه خود به شمال برد تا در آن جا مطالعه نموده و براي تاسيس نيروي دريايي بحر خزر طرح ها و نظزيات و پيشنهاداتي تقديم دارد.
كاپيتان عباس برخلاف انتظار در سال 1320 شمسي بازنشسته شد و اين امر باعث رنجش او گرديد ـ دوباره در سال 1325 به خدمت فراخوانده شد ـ باز در سال 1329 شمسي بازنشسته شد.
ناخدا عباس سه عيال اختيار كرده است و اولاد او عبارتند از:
1ـ عبدالحسن كه در حيات پدر فوت شده است.
2ـ عبدالحسين كه كارمند شركت نفت بوده و هم اكنون بازنشسته است و در اهواز اقامت دارد.
3ـ بي بيه همسر آقاي سيد جلال نيازمند كارمند بازنشسته گمرك بوده و فوت شده است.
4ـ بمان جان همسر آقاي انصاري است و فعلا در كراچي پاكستان ساكن است.
5ـ حاجيه خانم مريم جان همسر آقاي حاج عبدالكريم سعيدي است و در تهران اقامت دارد.
ناخدا عباس در سن 78 سالگي در سال 1333 هجري شمسي در اهواز و فات يافت و در بقعه امامزاده علي بن محمد زيار مدفون گرديد.
روس سنگ مزار ش اين ابيات را از خود او نوشته اند:
من از خدمت آب و اين خاك پاك
نياسوده ام جز به وقت هلاك

روانش شاد.